Pokazy filmowe w bibliotece

Dział prawny

Filmy dostępne w sklepach i wypożyczalniach są przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego (domowego). Publiczny pokaz (wyświetlenie / odtworzenie) filmu wymaga wykupienia stosownej licencji stanowiącej zezwolenie właściciela praw do filmu na jego wykorzystanie na tym polu eksploatacji. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz. U. z 2018 r. , poz. 1191 z późn.zm - zwana dalej Ustawą) stanowi o zasadach użytkowania utworów na polach eksploatacji jakimi są publiczne odtworzenia i wyświetlenia (publiczne pokazy). Nieprzestrzeganie prawa autorskiego pociąga za sobą surowe kary.

Czym jest film?

Film to przede wszystkim utwór chroniony prawem.

Zgodnie z art. 1 Ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Taki przejaw twórczej działalności jest zwany w Ustawie utworem. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory audiowizualne (w tym filmowe).

Według art. 6 Ustawy utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy (legalnie) został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.

Większość filmów i innych utworów audiowizulanych legalnie wprowadzonych do obrotu na nośnikach wideo, takich jak płyty DVD i Blu-Ray, jest przeznaczona wyłącznie do osobistego, prywatnego wykorzystania w warunkach domowych. Informacja o zakresie zezwolenia na korzystanie z danego egzemplarza jest umieszczona na tym egzemplarzu lub na jego opakowaniu. Należy zapoznawać się z ostrzeżeniami umieszczonymi na egzemplarzach utworów audiowizualnych dotyczącymi naruszenia praw wyłącznych podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich - ostrzeżenia te dotyczą naruszeń prawa autorskiego w przypadku korzystania z utworu w sposób wykraczający poza zakres przewidziany Ustawą i zezwoleniem uprawnionego podmiotu.
Zgodnie z Ustawą odrębnym polem eksploatacji (tj. sposobem korzystania z utworów) jest tzw. publiczne odtworzenie utworu. Umożliwienie publicznego dostępu do utworu poprzez jego publiczne odtworzenie wymaga posiadania licencji czyli zezwolenia podmiotu uprawnionego z tytułu praw autorskich. Odtwarzanie filmów w miejscu publicznym jest nielegalne!

Co to jest publiczny pokaz (publiczne odtworzenie / wyświetlenie) filmu?

Według art. 6 Ustawy odtworzeniem utworu jest między innymi jego udostępnienie przy pomocy nośników dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany.

Publiczne odtworzenie utworu to najkrócej ujmując, każdy pokaz filmu odbywający się poza domem, dla osób pozostających w innych relacjach niż rodzinne więzy.

Zgodnie z art. 6 publiczne odtworzenie utworu jest jednym z pól eksploatacji, za które autorowi bądź producentowi należy się wynagrodzenie.

Filmy jako utwory audiowizualne są przedmiotem praw autorskich. Z reguły prawa autorskie do eksploatacji utworów audiowizualnych służą ich producentom. Zatem publiczne odtwarzanie filmów może się co do zasady odbywać wyłącznie za zgodą producenta. Licencje na publiczne korzystanie z filmów są zwykle odpłatne. Wynagrodzenia stanowić ma rekompensatę dla producenta w związku z wysokimi wydatkami poniesionymi na produkcję filmu. Gdyby nie fakt, że producent spodziewa się wynagrodzenia w związku z poniesieniem wydatków na produkcję, nie inwestowałby w stworzenie filmu.

Innymi słowy, jeżeli w salonie (w hotelu, restauracji czy w autokarze itd.) odtwarzamy filmy, to mamy obowiązek uzyskać zezwolenie producenta (licencję) na takie odtwarzanie, a następnie winniśmy (zgodnie z warunkami licencji) rozliczyć się za to z producentem filmu, jego lokalnym dystrybutorem lub Motion Picture Licensing Company, która na terenie Polski reprezentuje zbiorczo setki producentów filmowych.

Wyjątkiem od powyższej zasady jest odtwarzanie filmów (na ściśle określonych warunkach) dla celów dydaktycznych w szkołach, o czym szerzej poniżej.

Co to jest dozwolony użytek?

Dozwolony użytek: w prawie własności intelektualnej - ograniczenie monopolu podmiotu uprawnionego z tytułu praw autorskich polegające na zezwoleniu na korzystanie, bez konieczności uzyskiwania jego zgody, z już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych sytuacjach.

Ustawa zawiera zamknięty katalog sytuacji, w których może dojść do takiego korzystania bez zgody twórcy. W praktyce najbardziej znanymi postaciami dozwolonego użytku są: tzw. użytek osobisty (prywatny) oraz prawo cytatu. Jedną z form dozwolonego użytku jest również wykorzystywanie utworów w dydaktyce potocznie nazywane wyjątkiem edukacyjnym, o czym szerzej mowa poniżej.

Użytek osobisty (prywatny) - art. 23 Ustawy stanowi, że "bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego". Kolejny ustęp stanowi, że "zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Wyjątek edukacyjny (czyli dozwolony użytek wykraczający poza zakres osobisty) - art. 27 Ustawy stanowi, że "instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale lub w tłumaczeniu i sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu", za co uprawnionym z tytułu praw autorskich nie będzie należne wynagrodzenie. Jeżeli jednak cele edukacyjne miałyby być realizowane poprzez odtwarzanie filmów, wówczas element ten (sposób osiągania celów kształcenia) powinien zostać uwzględniony w ścisły sposób w programie nauczania zatwierdzonym przez dyrektora szkoły.

Wszelkie przypadki odtwarzania filmów dla rozrywki uczniów np. w świetlicach i bibliotekach, odbywać się powinno wyłącznie po uzyskaniu zgody podmiotu praw autorskich w formie stosownej umowy licencyjnej. Nie ulega wątpliwości, że takie odtwarzanie pozbawione jest cech działalności dydaktycznej i jako takie nie może stanowić o powołaniu się przez placówkę oświatową prowadzącą świetlicę czy bibliotekę na art. 27 Ustawy.

Kto może udzielić licencji na publiczne odtwarzanie / wyświetlanie filmów?

Autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy utworu.

Według art. 17 Ustawy twórcy przysługuje wyłączne prawodo korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

W przypadku utworów audiowizualnych jakimi są filmy autorskie prawa majątkowe przysługują ich producentom.

Art. 70 ustawy przyznaje szczególny status producentowi utworu audiowizualnego ustanawiając domniemanie, że nabywa on na mocy umowy o stworzenie utworu, który ma być wykorzystany w utworze audiowizualnym lub umowy o wykorzystanie w utworze audiowizualnym już istniejącego utworu (na przykład scenariusza lub muzyki), wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji takiego utworu w ramach utworu audiowizualngo jako całości. Podobnie jest w przypadku umowy o współudział artysty wykonawcy (np. aktora) w realizacji utworu audiowizualnego.

Istotne dla producenta jest również prawo do wideogramu (wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchowych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego czy stanowi ono utwór audiowizualny).

Zgodnie z art. 94 Ustawy prawo do eksploatacji wideogramu (w tym i wideogramu stanowiącego utwór audiowizualny) oraz prawo do żądania wynagrodzenia za tę eksploatację przysługuje producentowi. W praktyce oznacza to, że firma lub instytucja zamierzająca eksploatować film poprzez publiczne odtwarzanie, musi uprzednio uzyskać zgodę uprawnionego z tytułu praw autorskich (tj. producenta), która z reguły udzielana jest w zamian za zapłatę uzgodnionego wynagrodzenia.

MPLC reprezentuje setki producentów filmowych. Żadna inna organizacja nie jest uprawniona do występowania w imieniu tych producentów w zakresie licencjonowania publicznego odtwarzania.

Uwaga! Opłaty pobierane przez ZAIKS nie stanowią wynagrodzenia dla producentów i ich uiszczenie nie stanowi o legalności publicznej eksploatacji filmu (o czym szerzej poniżej).

Dodatkowe wynagrodzenie dla współtwórców i artystów wykonawców

Zgodnie z art. 70 Ustawy współtwórcom utworu audiowizualnego oraz artystom wykonawcom przysługuje prawo dodatkowego wynagrodzenia z tytułu jego eksploatacji na różnych polach, w tym z tytułu jego publicznego odtwarzania. Ten sam artykuł w ust. 3 wskazuje, że stosowne wynagrodzenie wypłacane jest za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Taką instytucją jest na przykład ZAIKS.

W przypadku filmów licencja niewyłączna jakiej udziela ZAIKS, jest jedynie środkiem realizacji uprawnienia do dodatkowego wynagrodzenia na rzecz współtwórców utworów zawartych w filmie. W praktyce oznacza to, że opłata na rzecz ZAIKS nie powoduje, że utwór jest wykorzystywany legalnie. Prawa producenta pozostają odrębną kwestią. Należy pamiętać, że z reguły to wyłącznie producent jest uprawniony do tego, aby zezwalać na korzystanie z utworu audiowizualnego jako takiego i jemu należne jest wynagrodzenie za udzielenie takiej zgody.

Jakie są konsekwencje nielegalnego publicznego odtwarzania filmów?

Jeśli eksploatacja filmu odbywa się bez zgody producenta, czyli bez licencji, dochodzi do naruszenia autorskich praw majątkowych, co skutkuje możliwością skierowania wobec naruszyciela roszczeń cywilnoprawnych przewidzianych Ustawą. Naruszenie autorskich praw majątkowych jest ponadto zagrożone sankcjami karnymi.

Art. 116 Ustawy stanowi, że umyślne korzystanie z utworu bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub karze pozbawienia wolności do lat 2. Karze pozbawienia wolności do lat 3 podlega ten, którego działalność miała na celu osiągnięcie korzyści majątkowej. Jeszcze większe zagrożenie ustalono dla osób, które z naruszeń praw autorskich uczyniły sobie stałe źródło dochodu oraz osób, które organizują lub kierują działalnością polegającą na naruszaniu praw autorskich (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat). Nawet nieumyślne naruszenie praw autorskich może skutkować odpowiedzialnością karną.

Prawo przewiduje również odpowiedzialność podmiotów zbiorowych (osób prawnych i innych jednostek) za czyny zabronione pod groźbą kary, w tym za naruszenie praw autorskich. Podmioty takie mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za czyny sprzeczne z prawem popełnione przez osoby fizyczne działające w imieniu lub w interesie tego podmiotu, jeżeli takie zachowanie osoby fizycznej mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową.

Sąd może orzec wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości 1 000 do 5 000 000 PLN (maksymalnie 3% przychodu osiągniętego w danym roku obrotowym).

Prawo przewiduje również m. in. możliwość orzeczenia zakazu korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi.

Sąd może również orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości. Orzeczenie kary przewidzianej w przepisach dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej (odszkodowawczej.

Również osoba, która tylko wynajmuje pomieszczenie i/lub pojazd, w którym odbywają się pokazy filmowe może zostać pociągnięta do odpowiedzialności.

W art. 121 w przypadku skazania za czyn określony m. in. w art. 116 Ustawy, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, chociażby nie były własnością sprawcy. Sąd może również orzec przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa, chociażby nie były własnością sprawcy.

Podmiot, którego prawa zostały naruszone, zgodnie z art. 79 Ustawy, może żądać od osoby/podmiotu, która naruszyła autorskie prawa majątkowe między innymi:

zaniechania naruszania
usunięcia skutków naruszania
wydania uzyskanych korzyści
naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich pokrzywdzony może dochodzić w postępowaniu karnym, ale może też wystąpić na drogę cywilną.