Publikowanie okładek w katalogach, a prawo autorskie

Pytanie :
Czy Serwis mógłby się zająć wyjaśnieniem następującego problemu. Wiele bibliotek zamieszcza na swoich stronach oraz w katalogach zeskanowane okładki książek oraz innych zbiorów gromadzonych w bibliotece. Nasza także, zwłaszcza, że program daje taką możliwość i czytelnicy bardzo sobie chwalą taką formę popularyzacji zbiorów. Szczerze powiem, nawet przez chwilę się nie zastanawiałam, czy jest to zgodne z ustawą o prawie autorskim, bo wydawało mi się oczywiste, ale dziś miałam telefon z Siedlec z zapytaniem o tę kwestię. Pani Sybilla Kloc z UJ, mówi, że okładka jest własnością wydawnictwa i należy mieć jego zgodę na prezentację tejże w katalogu. Dla mnie jest to jakaś nadinterpretacja prawa, ale podobno inne biblioteki wstrzymują prezentację okładek w katalogach z tego właśnie powodu. Siedlce pisały o wyjaśnienie problemu do "Poradnika Bibliotekarza", ale nie otrzymały odpowiedzi. Czy zatem Serwis, jako ciało reprezentujące biblioteki, mógłby podjąć się rozstrzygnięcia tej kwestii ? Może SBP mogłoby pomóc w uzyskaniu wiążącej opinii prawnej?

Odpowiedź :
Biblioteka może na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zamieszczać swoje zbiory w katalogach udostępnianych „za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek”. Takie udostępnienie nie może wykraczać poza cel poznawczy wskazany w tym przepisie.

Na wstępie niniejszej odpowiedzi wyjaśnić należy, że zgodnie z art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego utworem (czyli przedmiotem ochrony prawa autorskiego „jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Tym samym w interesującej nas kwestii należy przyjąć, że okładka może być uznana za utwór czyli jest przedmiotem ochrony przewidzianej w przepisach tej ustawy. Według ust. 2 tego artykułu : „W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory :
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
2) plastyczne,
3) fotograficzne,
4) lutnicze,
5) wzornictwa przemysłowego,
6) architektoniczne, architektoniczno – urbanistyczne i urbanistyczne,
7) muzyczne i słowno – muzyczne,
8) sceniczne, sceniczno – muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Wskazać należy, iż zamieszczenie okładki książki w katalogu zamieszczonym na stronach internetowych biblioteki jest udostępnianiem utworu w rozumieniu prawa autorskiego.
Rozważenia wymaga okoliczność czy przepisy art. 28 tej ustawy uprawniają bibliotekę do takiego postępowania.

Dla odpowiedzi na wyżej zadane pytanie zasadnicze znaczenie ma art. 28 ustawy z dnia 4 lutego 1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006r. Nr 90, poz. 631 ze zm.). Przepis ten stanowi :
„Biblioteki, archiwa i szkoły mogą :
1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnianych;
2) sporządzać lub zlecać sporządzenie egzemplarzy rozpowszechnianych utworów w celu uzupełniania, zachowania lub ochrony własnych zbiorów;
3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.”

Regulacja ta zawiera tzw. licencję ustawową m.in. dla bibliotek w zakresie nieodpłatnego udostępniania egzemplarzy utworów rozpowszechnionych. Zgodnie z powołanym unormowaniem biblioteka może nieodpłatnie udostępniać utwory w niej zgromadzone użytkownikom. Jak wskazuje się w piśmiennictwie : „Przesłanka nieodpłatności udostępniania powinna być rozumiana w dwojaki sposób, po pierwsze, na biblioteki nie nałożono obowiązku przekazywania na rzecz autorów wynagrodzenia z tytułu korzystania z ich utworów (por. art. 34 zd. 3 pr. Aut.), po drugie, co do zasady, nieodpłatny charakter ma udostępnienie utworów czytelnikom.” (B. Jewuła : Prawo autorskie a działalność bibliotek (licencja dla bibliotek z art. 28 ust. pr. Aut i pr. Pokr., ZNUJ 2008/2/117). Wskazać należy, iż bezpłatność usług bibliotecznych ustanowiona jest wprost w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997r o bibliotekach.
Przede wszystkim zauważyć trzeba, że na gruncie prawa autorskiego zasadą jest odpłatność korzystania z przysługującego komuś prawa autorskiego (art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Wszelkie odstępstwa od tej reguły – na zasadzie exeptiones non sunt extentendae (wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco) – obowiązani jesteśmy interpretować ściśle, a nawet zwężająco. Dotyczy to również art. 28 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Na takie rozumienie tego artykułu wskazuje się w piśmie Ministerstwa Kultury i Sztuki znak DPA.024/115/95 z dnia 29 czerwca 1995r., w którym stwierdzono : „Jakkolwiek przepis ten (art. 28 – prawa autorskiego – dopisek J. C.) ograniczenie praw twórcy, korzystanie z niego nie może godzić w słuszne jego interesy (art. 35), dlatego też podmioty korzystające z dzieła w zakresie dozwolonego użytku publicznego uprawnione są tylko do tego, na co zezwala ustawa. Przy interpretacji przepisów o dozwolonym użytku wykluczone jest stosowanie wykładni rozszerzającej i analogii."
Co prawda przepis art. 28 pkt 1 prawa autorskiego zezwala bibliotece na nieodpłatne udostępnianie utworów upowszechnionych. Jednakże powyższe uprawnienie należy interpretować w odniesieniu do przepisu zawartego w ust. 3 tego artykułu. Z uwagi na okoliczność, iż art. 28 pkt 3 zawiera unormowanie szczególne wobec ust. 1. Innymi słowy w zakresie udostępnienia utworów za pomocą terminali będzie miała wyłączne zastosowanie regulacja pkt 3. Tym samym możliwe jest udostępnienie utworów wyłącznie w celach badawczych lub poznawczych w siedzibie biblioteki.
Uważam, że do udostępniania widoku książek w katalogu zawierającym zbiory biblioteczne może mieć zastosowanie cel poznawczy wskazany w tym przepisie. Biblioteka na podstawie art. 28 ust. 3 – moim zdaniem – jest uprawniona do zamieszczenia w katalogu udostępnianym w jej siedzibie katalogu wypożyczanych pozycji.
Jednakże, co należy podkreślić, iż nie ma możliwości dokonywania wypożyczeń drogą internetową, albowiem taka praktyka zdecydowanie wykracza poza „cel badawczy”, o którym mowa w art. 28 pkt 3 Prawa autorskiego. Jak słusznie podkreśla się w piśmiennictwie fachowym : „Na podstawie art. 28 pr. Aut. Biblioteki nie mogą dokonywać internetowych wypożyczeń cyfrowych wersji utworów on-line.” (B. Jewuła op. cit.).

Opracował: mec. Jan Ciechorski