15 rocznica śmierci Janiny Englert

10 maja 2022 r. mija 15. rocznica śmierci Janiny Englert (1903-2007), bibliotekarki, wieloletniej dyrektorki Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Dzielnicy Praga-Północ.

Urodziła się 23 października 1903 r. w Lublinie, a wychowała na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej. Ukończyła studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W roku akademickim 1926/27 odbyła kurs archiwalny przy tymże Wydziale. Ukończyła dwa kursy bibliotekarskie, odbyła praktykę w Towarzystwie Bibliotek Powszechnych i rozpoczęła pracę w bibliotece należącej do TBP. W 1928 r. otrzymała stanowisko kierowniczki Wypożyczalni im. J. Lelewela przy ul. Piekarskiej na Starym Mieście. W 1935 r. została kierowniczką I Czytelni Naukowej na warszawskiej Pradze. Placówka ta usytuowana była początkowo przy ul. Skaryszewskiej 8, a od lutego 1936 r. w oficynie domu przy ul. Wileńskiej 13.

Janina Englert nawiązała kontakty z Uniwersytetem Powszechnym, dokształcającymi szkołami dla dorosłych i młodzieży oraz szkołami średnimi typu licealnego. Prowadziła lekcje biblioteczne, poradnictwo czytelnicze, zorganizowała poradnię pedagogiczną, urządzała wystawy, na które zapraszała okolicznych mieszkańców. Była pionierką tych prac, które później na stałe weszły do kanonu aktywności czytelni. Zgromadziła wokół Czytelni Naukowej grono stałych czytelników, a prowadzona przez nią placówka stała się ważnym ośrodkiem kulturalnym na Pradze.

Wybuch wojny w 1939 r. postawił przed J. Englert trudne wyzwania. W obawie przed zarekwirowaniem przez Niemców najcenniejszych dzieł księgozbioru naukowego, zbiory te ukryła. Karty ponad 2 tys. wycofanych książek zostały usunięte z katalogów (wówczas klamrowych), a do lokalu bibliotecznego sfingowano włamanie, w czasie którego zginąć miały m.in. inwentarze zbiorów. Księgozbiór czytelni ocalał, a tworzyły go cenne dzieła wydane pod koniec XVIII w., w XIX i  na początku XX w. Po zarządzonym przez Niemców w 1942 r. zamknięciu wszystkich bibliotek w Warszawie, czytelnia prowadzona przez Janinę Englert nie przerwała swojej działalności, choć oficjalnie placówka ta była nieczynna. Wypożyczanie książek miało konspiracyjny charakter i ograniczało się wyłącznie do osób zaufanych, w tym młodzieży kształcącej się na tajnych kompletach. Ta nieoficjalna działalność Czytelni Naukowej trwała prawie do ostatnich dni okupacji niemieckiej. W sierpniu 1944 r., w chwili wybuchu powstania warszawskiego Janina Englert zamieszkała w pobliżu czytelni, aby chronić ją przed grabieżą i zdewastowaniem. Na Pragę wchodziły frontowe oddziały wojsk radzieckich. W listopadzie 1944 r. po wyzwoleniu Pragi, J. Englert przyjęła pierwszych czytelników.

W 1952 r. Czytelnia Naukowa otrzymała nowy lokal przy ul. Brechta, na osiedlu Praga II. Oficyna przy ul. Wileńskiej przeszła do historii. Po decentralizacji warszawskiej sieci bibliotecznej powierzono Janinie Englert w 1956 r. kierowanie bibliotekami publicznymi dzielnicy Praga-Północ. Dzielnica ta obejmowała wówczas obszar obecnych dzielnic Praga-Północ, Targówek i Białołęka. J. Englert organizowała nowe placówki biblioteczne, dbała o księgozbiory, rozwój czytelnictwa i wykształconą kadrę bibliotekarską. W 1968 r. po czterdziestu latach nieprzerwanej pracy bibliotekarskiej przeszła na emeryturę. Do 1980 r. pracowała jeszcze jako wolontariuszka w Czytelni Naukowej, którą przed wojną tworzyła.

Za swoją działalność wyróżniona została wieloma odznaczeniami, m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką Honorową “Za Zasługi dla Warszawy”, Medalem 350-lecia Pragi, Legitymacją Nr 1 Towarzystwa Przyjaciół Pragi.

Była żołnierzem Armii Krajowej, pseudonim „Klima”. W swoim mieszkaniu przy ul. Floriańskiej prowadziła konspiracyjny punkt pomocy żołnierzom AK.

Janina Englert, nestorka środowiska warszawskich bibliotek publicznych, zmarła 10 maja 2007 r. w wieku 103 lat. Pochowana została na Starych Powązkach w grobie rodzinnym (kw. 184, rz. 1, m. 16/17).
Postawę i zasługi Janiny Englert upamiętnia pamiątkowa tablica odsłonięta przez władze samorządowe Dzielnicy Praga-Północ 24 października 2017 r. przy ul. Floriańskiej 12.
    
M.Z.

Zob. też:
Jezierska Mirosława: Janina Englert (1903-2007). W: Bibliotekarze warszawscy zmarli w latach 1997-2007. Warszawa: Wydaw. SBP, 2010, s. 60-68 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 11)