Biblioteka szkolna dzisiaj - recenzja Danuty Brzezińskiej

Nie zamykajmy bibliotek szkolnych przed uczniami.

Będąc młodą bibliotekarką nie zdawałam sobie sprawy z faktu, że praca w bibliotece szkolnej wymaga dodatkowego specjalistycznego przygotowania. Z pozycji członka dużego zespołu obsługującego solidną, uporządkowaną, doposażoną bibliotekę, obowiązki nauczyciela bibliotekarza nie były dla mnie szczególnym wyzwaniem. Kiedy jednak trafiłam do szkoły, przekonałam się, jak bardzo dalekie od realiów mogą być wyobrażenia. Studia bibliotekoznawcze dają solidną bazę teoretyczną, jednak praktyka niesie wiele sytuacji, z którymi trzeba się zmierzyć: szybko, samodzielnie, profesjonalnie i odpowiedzialnie. Często nie mamy w szkole zespołu przedmiotowego nauczycieli bibliotekarzy, stąd najbliższa pomoc, to fachowy podręcznik.

Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich wiosną tego roku zaproponowało kolejny tom z serii Nauka – Dydaktyka – Praktyka, nową książkę Bogumiły Staniów p.t. „Biblioteka szkolna dzisiaj”. Jak bardzo potrzebne i wyczekiwane są opracowania tego obszaru bibliotekarskiej profesji wiedzą najlepiej nauczyciele bibliotekarze. Z tej właśnie pozycji chciałabym spojrzeć na opracowanie znanej i wysoce cenionej w naszym środowisku Pani Profesor.

Już we wstępie autorka ujęła mnie określeniem bibliotek szkolnych mianem mini-warsztatów naukowych szkół. To bardzo trafne określenie roli, jaką przypisuje się bibliotece we współczesnej szkole. I choć szczytne wizje rozwoju polskiej edukacji nie zawsze znajdują odbicie w staraniach o ich pełną realizację, to jednak ważna jest możliwość odniesienia naszych rozwiązań do światowych tendencji rozwoju bibliotekarstwa szkolnego. Temu właśnie poświęcone są pierwsze rozdziały książki. Omówione zostały międzynarodowe zalecenia określające sposoby wspierania procesu uczenia się i nauczania, uwzględniające nowe możliwości i co za tym idzie – nowe potrzeby czytelników. Przeobrażenia, o których pisze Bogumiła Staniów, są naturalną konsekwencją zmian otoczenia edukacyjnego. Autorka przybliża sytuację bibliotek szkolnych w krajach Unii Europejskiej, delikatnie mówiąc – „zróżnicowaną”, choć wspólne są określenia kompetencji, w które powinni być wyposażeni absolwenci naszych szkół. Jako platformę do wymiany informacji, doświadczeń, współpracy, można wskazać bibliotekarskie organizacje międzynarodowe i krajowe (rozdział 3).

Jednocześnie nowoczesna biblioteka, to również nowoczesny bibliotekarz – przewodnik po świecie wiedzy i kultury. Omawiając wymagania władz: zadania, obowiązki, kwalifikacje, doskonalenie i etykę zawodową; oczekiwania czytelników: kompetencja, życzliwość, komunikatywność i cierpliwość, w zestawieniu z prawnymi uwarunkowaniami wykonywania zawodu, autorka przyznaje rację opiniom sprzed 30 lat, że: ranga zawodu bibliotekarza szkolnego zależy przede wszystkim od samych bibliotekarzy (…) a nie od zbioru przepisów . Nie sposób nie przyznać jej racji! Również bardzo przemawiają do mnie entuzjastyczne apele Pani Profesor, np. : Absolutnie niezbędne jest utrzymanie minimalnego stanu kadr sprzed lat. Albo: W każdej, nawet najmniejszej szkole powinno się zatrudniać nauczyciela bibliotekarza przynajmniej na ½ etatu. Podkreślę jeszcze jedno ważne przekonanie, prawie oczywiste, o konieczności współpracy całego grona pedagogicznego w wykorzystywaniu i pokazywaniu korzyści stosowania książek i innych mediów gromadzonych skrzętnie w szkolnej bibliotece do realizacji procesu dydaktycznego.

Dalsza część książki dotyczy organizacji biblioteki szkolnej – budżetu, urządzenia wnętrza, wyposażenia i zbiorów. W tego typu publikacji nie mogło zabraknąć omówienia procesów bibliotecznych: gromadzenia, ewidencji, opracowania formalnego i rzeczowego, zasad udostępniania i informowania o zbiorach (na uwagę zasługuje obszerny wykaz norm). Zarówno ta część, jak i strony poświęcone dydaktyce bibliotecznej, napisane są językiem przystępnym, ubarwione przykładami zastosowania, zawierają wiele praktycznych informacji, wskazówek, np. gdzie poszukiwać materiałów do realizacji założonych planów. Wykorzystanie technologii informacyjnej w pracy biblioteki jest postrzegane, jako cel sam w sobie oraz jako narzędzie do kształtowania twórczych sposobów zdobywania wiedzy.

Praca z czytelnikiem indywidualnym, jak i z grupami uczniów obejmuje wachlarz propozycji: od metod poznawania uczniów, poprzez działania biblioterapeutyczne, po kształtowanie kultury czytelniczej. Uwzględnione zostały zalecenia w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej wprowadzone rozporządzeniem w 2010 roku. Nie zabrakło informacji o funkcjonowaniu bibliotek szkolnych w środowisku: partnerach, formach współpracy, jakości oddziaływań, promocji i marketingu.
Całość dzieła wieńczy wskazanie podzielonych na kategorie składników warsztatu fachowego nauczyciela bibliotekarza. Ogromną jego zaletą jest aktualność zamieszczonych informacji, w konsekwencji - dostępność proponowanych źródeł. Aż chciałoby się zamówić systematyczną aktualizację tego przeglądu, czy choćby zatwierdzenie go przez MEN, jako standard dla nauczycieli bibliotekarzy: lektury obowiązkowe!

„Biblioteka szkolna dzisiaj” nie jest typowym podręcznikiem. Autorka dotyka teorii, ale nie teoretyzuje. Podaje odbiorcy zbiór informacji, powstrzymując się od ich wartościowania. Wybór i ocena przydatności należą do czytelnika. To wielka umiejętność twórcy, godna … bibliotekarza! Przejrzysty, powtarzalny układ treści ułatwia poruszanie się w tekście, odnajdywanie pożądanych fragmentów. Zamieszczenie bibliografii przy poszczególnych rozdziałach, to kolejny ukłon w stronę czytelnika.

Nie bez znaczenia jest szata zewnętrzna książki: sztywna oprawa, solidnie zszyty grzbiet, graficzne wyróżnienia. Zastosowanie naprzemiennie zaciemnianego tła zdecydowanie ułatwia odczytywanie treści zawartych w tabelach. Nawet wygląd okładki, utrzymanej w niebiesko-szarej tonacji, zyskuje przez wprowadzenie elementu „spoza protokołu”, „z innej bajki” – zielone, apetyczne jabłko mimowolnie przyciąga wzrok, zachęca do sięgnięcia po książkę, obiecuje świeżość ujęcia tematu. I nie zawodzi.

O odmienności tej publikacji świadczy też dobór materiałów towarzyszących. Przyzwyczailiśmy się, że załączniki obejmują wzory dokumentów pracy biblioteki szkolnej: planowania, sprawozdań, ewidencji materiałów bibliotecznych, skontrum. Tutaj załączniki mają zupełnie inny charakter, nie dają gotowych wzorców do wykorzystania, ale dokumenty raczej do przemyśleń, pozwalające umiejscowić współczesną bibliotekę szkolną w zmieniającej się rzeczywistości. To dokumenty nie dla przypadkowego nauczyciela, nawet bibliotekarza, ale dla pracownika świadomego i zainteresowanego kondycją zawodową nauczycieli bibliotekarzy oraz warunkami pracy bibliotek szkolnych.

Bogumiła Staniów przytacza w zakończeniu nazwę jednego z programów czytelniczych z australijskiej praktyki bibliotekarskiej: Czytanie otwiera wszystkie drzwi. Ja przeniosłabym je do realiów polskiej szkoły i dodałabym – Nie zamykajmy bibliotek szkolnych przed uczniami. To tylko pozorna oszczędność, a straty nie do policzenia.

Zachęcam Państwa do zapoznania się z „Biblioteką szkolną dzisiaj” i zarezerwowania dla niej miejsca na półce obok prac Jadwigi Andrzejewskiej, Marcina Drzewieckiego, Jacka Wojciechowskiego, Danuty Saniewskiej i wielu innych.

Danuta Brzezińska
nauczyciel bibliotekarz
Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Bydgoszczy

Zobacz książkę „Biblioteka szkolna dzisiaj” w naszym sklepie