55 rocznica śmierci Czesława Chowańca

22 marca 2023 r.  mija 55 rocznica śmierci Czesława Chowańca (1899-1968), bibliotekarza, historyka, dyrektora Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Urodził się w Stanisławowie i tam uczęszczał do gimnazjum (1914-1915 w Wiedniu). Po uzyskaniu matury w 1918 r. rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1921-1923 kontynuował studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). Skończył także  Szkołę Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa UJ oraz kurs bibliotekarski i archiwalny na tej uczelni. Praktykę bibliotekarską odbył w Bibliotece Czartoryskich. W styczniu 1925 r. uzyskał doktorat na UJ na podstawie pracy o stosunkach polsko-tureckich.

W rodzinnym Stanisławowie był, wraz z trzema braćmi,  współwłaścicielem odziedziczonej po ojcu drukarni.  W 1928 r. został członkiem miejscowego Wojewódzkiego Komitetu Regionalnego, do 1930 r. zorganizował i kierował jego sekcją Kulturalno-Oświatową. Doprowadził do uporządkowania, skatalogowania i skomasowania publicznych zbiorów bibliotecznych w tym mieście oraz do powołania Biblioteki Miejskiej im. Wincentego Smagłowskiego i Muzeum Pokuckiego.

W 1930 r. wyjechał do Francji i od stycznia1931 r. rozpoczął pracę w Bibliotece Polskiej w Paryżu – kolejno na stanowiskach archiwisty, zastępcy kustosza, kustosza. Zajmował się sprawami naukowymi, konserwatorskimi oraz porządkowaniem zbiorów. W 1956 r. został kierownikiem Biblioteki, w 1964 r. dyrektorem.

Od 1935 r.  pracował dodatkowo jako asystent prof. Henri de Montforta w Centrum Studiów Polskich działającym przy Bibliotece. Był wykładowcą w sekcji polskiej Centrum Studiów Słowiańskich Uniwersytetu Katolickiego w Paryżu, w polskiej Szkole Nauk Politycznych i Społecznych w Londynie; w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie; Wyższym Studium Polskim przy Bibliotece. 

W 1940 r. jako ochotnik, uczestniczył w stopniu kapitana w walkach polskiej Pierwszej Dywizji Grenadierów na terenie Lotaryngii. Po krótkim pobycie w niewoli niemieckiej, działał w konspiracji. W 1944 r. przedostał się do Wielkiej Brytanii i dzięki alianckiej ofensywie wrócił do Paryża w ramach Polskiej Misji Wojskowej.                                

Był współpracownikiem Komisji Historii Wojskowości i Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności oraz sekretarzem generalnym Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. W ramach Towarzystwa założył Ośrodek Badań nad Dziejami Wielkiej Emigracji. Zasiadał w zarządzie Polskiego Towarzystwa Historycznego na Obczyźnie. Był członkiem honorowym Polskiego Instytutu Naukowego i Muzeum im. Generała Władysława Sikorskiego w Londynie.

Redagował „Prace i Materiały do Historii Wielkiej Emigracji”, współredagował  londyńskie „Teki Historyczne”. Publikował  materiały poświęcone historii i zbiorom Biblioteki Polskiej w Paryżu: Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu. T.1: Rękopisy nr 1-431 (Kraków 1939).  Tom 2. ukazał się dopiero w 1994 r., przygotowany do druku przez  Marka P. Prokopa na podstawie materiałów zgromadzonych przez Cz. Chowańca i Irenę Gałęzowską.

Inne publikacje Chowańca: Poglądy polityczne rokoszan (1606–1607) wobec doktryn monarchomachów francuskich, (Kraków 1925); Z dziejów polityki Jana III na Bliskim Wschodzie 1683–1686 (Lwów 1926); Ormianie w Stanisławowie w XVII i XVIII wieku (Stanisławów 1928); Wyprawa Sobieskiego do Mołdawji w 1686 r. (Warszawa 1932); Podstawy ideowe Biblioteki Polskiej w Paryżu (Londyn 1959).

J.J.

Zob. też:

Skrzyński Tomasz: Czesław Chowaniec (1899-1968) – bibliotekarz i historyk, wszechstronny badacz dziejów Polski w XVI-XX w. W: Kustosze księgozbiorów polskich za granicą. Warszawa: SBP, 2013, s. 45-54. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 13).