40 rocznica śmierci Mariana Pelczara

9 marca 2023 r. mija 40 rocznica śmierci Mariana Pelczara (1905-1983), historyka, pedagoga, Dyrektora Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk.

Urodził się 25 marca 1905 r. w Nowym Sączu. Był synem nauczyciela łaciny i greki, dyrektora Państwowego Gimnazjum Klasycznego im. Jana Długosza, które ukończył w 1923 r. Studiował historię gospodarczą i nauki pomocnicze historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1929 r. z tytułem doktora filozofii.

Po studiach, początkowo pełnił obowiązki asystenta w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej UJ, w latach 1929-1934 pracował jako nauczyciel historii w szkołach średnich ogólnokształcących i zawodowych Krakowa. W 1934 r. przeniósł się do Gdańska, gdzie do wybuchu II wojny światowej, uczył historii w Polskiej Szkole Handlowej Macierzy Szkolnej i Polskiej Wyższej Szkole Handlowej, również Macierzy Szkolnej.

Od 1935 r. działał w Gdańskiej Chorągwi Harcerzy, jako członek Komendy Chorągwi, był współredaktorem pisma harcerskiego „Zewie”. Od maja 1935 r. był członkiem zarządu, a od czerwca 1937 Sekretarzem Generalnym i kierownikiem stacji naukowej Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku (obecnie Gdańskie Towarzystwo Naukowe), które reaktywował w 1945 r. Działał w Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszeniu Księgarzy Polskich i PTTK.

W czasie wojny mieszkał z rodziną w Zabierzowie k. Krakowa i pracował w firmie budowlanej w Krakowie. Pisał wówczas historię polskiego Gdańska na podstawie materiałów zgromadzonych w czasie pobytu w Gdańsku. Prowadził też tajne nauczanie na terenie Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego. Do Gdańska wrócił w 1945 r.. Został mianowany dyrektorem Biblioteki Miejskiej i rozpoczął poszukiwania, rewindykację, porządkowanie i opracowanie odzyskanych zbiorów Biblioteki oraz innych porzuconych. W Bibliotece podjęto prace badawcze z zakresu historii Gdańska i Pomorza. W 1955 r. Biblioteka otrzymała status naukowej i została przejęta przez Polską Akademię Nauk jako Biblioteka Gdańska PAN. Dzięki staraniom Pelczara od 1968 r. zaczął się ukazywać rocznik „Libri Gedanenses”. Wznowiono wydawanie „Rocznika Gdańskiego”, którego Pelczar był redaktorem naczelnym. Wykładał również historię Polski i Gdańska na Politechnice Gdańskiej, w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni i Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku.

Opublikował 80 prac naukowych i popularnonaukowych, z których najważniejsze to: Polski Gdańsk (1947), Pieniądz gdański 1814-1939 (1960), Nauka i kultura w Gdańsku (W: Gdańsk, jego dzieje i kultura, 1969). Opracowywał biogramy do Słownika pracowników książki polskiej. W uznaniu dorobku naukowego w 1955 r. otrzymał tytuł docenta w PAN.

Za zasługi zawodowe otrzymał: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski i Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta, Odznakę Zasłużony Działacz Kultury, Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Na emeryturę przeszedł w roku 1975. Zmarł 9 marca 1983 r. Pochowany został w alei zasłużonych na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu.

I.W.

Zob. też:

Nowak Zbigniew: Kontynuator tradycji bibliotekarstwa gdańskiego – Marian Pelczar. W: W kręgu nauki i bibliotek. Warszawa: SBP, 1993, s. 42-51. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 3.)

Blacharska Jadwiga:  Pelczar Marian. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement III. Warszawa: SBP, 2010, s. 218-220.