Manifest bibliotek publicznych IFLA-UNESCO 2022

Przedstawiamy polską wersję językową zaktualizowanego Manifestu bibliotek publicznych IFLA-UNESCO 2022:

Manifest bibliotek publicznych IFLA-UNESCO 2022

Wolność, dobrobyt oraz rozwój tak całego społeczeństwa, jak i poszczególnych osób, należą do podstawowych wartości człowieka. Osiąga się je jedynie wtedy, gdy dobrze poinformowani obywatele mogą realizować swoje demokratyczne prawa i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Konstruktywne uczestnictwo w rozwoju demokracji zależy zarówno od dobrej edukacji, jak i od swobodnego, nieograniczonego dostępu do wiedzy, myśli ludzkiej, kultury i informacji.

Biblioteka publiczna, lokalne wrota do wiedzy, stwarza podstawowe warunki do uczenia się przez całe życie, podejmowania samodzielnych decyzji oraz rozwoju kulturalnego jednostek i grup społecznych. Wspiera zdrowe społeczeństwa wiedzy, zapewniając dostęp do wszelkiego rodzaju wiedzy (w tym naukowej i lokalnej), umożliwiając jej tworzenie i dzielenie się nią, bez barier ekonomicznych, technicznych lub prawnych.

W każdym państwie, a szczególnie w krajach rozwijających się, biblioteki pomagają w realizacji prawa dostępu do edukacji, do wiedzy, do udziału w życiu kulturalnym społeczności lokalnej możliwie jak największej liczby osób.

Niniejszy Manifest wyraża przekonanie UNESCO, że biblioteka publiczna jest siłą napędową edukacji, kultury, włączenia społecznego i informacji, jest kluczowym czynnikiem zrównoważonego rozwoju, życia w pokoju i duchowej pomyślności, wpływając na sposób myślenia każdego człowieka.

W związku z powyższym UNESCO zachęca władze krajowe i lokalne, aby wspierały i aktywnie angażowały się w rozwój bibliotek publicznych.

Biblioteka publiczna

Biblioteka publiczna jest lokalnym centrum informacji, w którym wszelkiego rodzaju wiedza i informacja jest łatwo dostępna dla użytkowników. Jest kluczowym elementem społeczeństwa wiedzy. Stale dostosowuje się do nowych sposobów komunikacji, aby realizować zadanie zapewnienia powszechnego dostępu do informacji i do jej racjonalnego wykorzystania. Oferuje publicznie dostępną przestrzeń tworzenia wiedzy, dzielenia się i wymiany informacji i kultury, wspierania zaangażowania obywatelskiego.

Biblioteki są twórcami wspólnoty. Aktywnie docierają do nowych odbiorców, skutecznie ich słuchają, aby projektować usługi odpowiadające lokalnym potrzebom, a przez to przyczyniać się do poprawy jakości życia. Społeczeństwo im ufa, w związku z czym ambicją biblioteki publicznej jest dbałość o zapewnienie użytkownikom dostępu do informacji oraz zachęta do aktywnego korzystania z niej.

Biblioteka publiczna realizuje usługi zgodnie z zasadą równego dostępu dla wszystkich, niezależnie od wieku, pochodzenia etnicznego, płci, wyznania, narodowości, języka, statusu społecznego czy jakiejkolwiek innej cechy. Wszystkim użytkownikom, którzy niezależnie od przyczyny nie mogą korzystać ze standardowych usług czy materiałów, należy zapewnić je w potrzebnej formie – dotyczy to na przykład mniejszości językowych, osób z niepełnosprawnościami, o niskich kompetencjach cyfrowych lub informatycznych, a także ograniczonej sprawności czytania lub pisania, osób przebywających w szpitalach lub więzieniach.

Wszystkie grupy wiekowe powinny otrzymać materiał odpowiadający ich potrzebom. Zasoby i usługi biblioteczne powinny obejmować wszystkie dostępne media i nowoczesne technologie, na równi z materiałami w formie tradycyjnej. Kluczowe jest zapewnienie ich wysokiej jakości, relewantności względem lokalnych potrzeb i warunków, uwzględnienie zróżnicowania językowego i kulturowego społeczności. Materiały muszą odzwierciedlać bieżące trendy i ewolucję społeczną na równi z zachowaniem pamięci o osiągnięciach człowieka i potędze ludzkiej wyobraźni.

Zbiory i usługi nie mogą być przedmiotem żadnej formy cenzury ideologicznej, politycznej czy religijnej, ani nacisków ekonomicznych.

Misja biblioteki publicznej

Wymienione poniżej kluczowe elementy misji biblioteki, dotyczące informacji, umiejętności czytania i pisania, edukacji, inkluzywności, partycypacji obywatelskiej i kultury, powinny stanowić rdzeń działalności bibliotecznej. Dzięki nim biblioteki publiczne przyczyniają się do realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz do budowania sprawiedliwych, humanistycznych i zrównoważonych społeczeństw. 

• Oferowanie dostępu do szerokiego spektrum informacji i idei, wolne od cenzury, wspierające edukację formalną i nieformalną wszystkich szczebli oraz uczenie się przez całe życie, umożliwiające stałe, dobrowolne, autonomiczne zdobywanie wiedzy przez ludzi na wszystkich etapach ich życia.
• Oferowanie możliwości osobistego rozwoju twórczego, rozbudzania wyobraźni, twórczości, ciekawości i empatii.
• Rozbudzanie i rozwijanie czytelnictwa wśród dzieci – od urodzenia do dorosłości.
• Inicjowanie, wspieranie i uczestnictwo w działaniach i programach kształcenia umiejętności czytania i pisania, pomoc w rozwoju kompetencji medialnych, informacyjnych i cyfrowych dla wszystkich, niezależnie od wieku, w duchu przygotowywania dobrze poinformowanego, demokratycznego społeczeństwa.
• Oferowanie społecznościom usług w placówkach i online, dzięki technologiom cyfrowym umożliwiającym dostęp do informacji, zasobów i programów w dowolnym czasie.
• Zapewnianie wszystkim dostępu do wszelkiego rodzaju informacji lokalnej oraz możliwości udziału w funkcjonowaniu społeczności lokalnej, świadczące o miejscu i roli biblioteki w centrum tkanki społecznej.
• Oferowanie społecznościom dostępu do wiedzy naukowej (takich jak wyniki prac badawczych lub informacja dotycząca zdrowia), która może mieć wpływ na życie użytkowników, a także umożliwianie udziału w postępie naukowym.
• Dostarczanie odpowiednich usług informacyjnych lokalnym przedsiębiorcom, organizacjom i grupom interesu.
• Ochrona i dostęp do lokalnych, także rdzennych danych, wiedzy oraz dziedzictwa (w tym tradycji ustnej), tworzenie środowiska, w którym społeczność lokalna może aktywnie uczestniczyć w doborze materiałów wymagających zachowania, ochrony i udostępniania, zgodnie z oczekiwaniami tej społeczności.
• Wspieranie dialogu międzykulturowego i różnorodności kulturowej.
• Promowanie ochrony i faktycznego dostępu do dóbr kultury i dziedzictwa, szacunek dla sztuki, otwarty dostęp do wiedzy naukowej, badań i innowacji - dostępnych w mediach tradycyjnych, w formie zdigitalizowanej i oryginalnie cyfrowej.

Źródła finansowania, podstawy prawne, sieci biblioteczne

Korzystanie z budynków i usług bibliotek publicznych jest z zasady darmowe. Odpowiedzialność za bibliotekę publiczną ponoszą władze lokalne i krajowe. Jej funkcjonowanie wymaga określonych, aktualnych podstaw prawnych, opracowanych w zgodzie z międzynarodowymi traktatami i umowami. Biblioteka musi być finansowana przez władze lokalne i krajowe. Stanowi ona kluczowy element długoterminowej strategii działania w obszarze kultury, dostępu do informacji, kształcenia kompetencji podstawowych oraz edukacji.

W erze cyfrowej prawo autorskie oraz przepisy dotyczące ochrony własności intelektualnej muszą zapewnić bibliotekom publicznym takie same możliwości nabywania i udostępniania treści cyfrowych na rozsądnych zasadach, jak w przypadku zasobów na nośnikach fizycznych.

Koordynacja działań i współpraca bibliotek w skali kraju wymaga zdefiniowania oraz wspierania w przepisach prawnych i planach strategicznych ogólnokrajowej sieci bibliotecznej, opartej na ustalonych standardach usług.

Sieć bibliotek publicznych musi być zaprojektowana z uwzględnieniem relacji z bibliotekami narodowymi, regionalnymi, naukowymi i specjalnymi, a także szkolnymi oraz akademickimi.

Działalność i zarządzanie

Należy sformułować przejrzystą politykę, definiującą cele, priorytety i usługi biblioteki publicznej, w powiązaniu z potrzebami lokalnej społeczności. Kluczowe dla tego procesu są ważność lokalnej wiedzy oraz zaangażowanie społeczności, którą należy włączyć w proces podejmowania decyzji.

Biblioteka publiczna powinna być zorganizowana tak, aby mogła funkcjonować skutecznie, z zachowaniem profesjonalnych standardów działania.

Jej usługi powinny być dostępne fizycznie lub cyfrowo dla wszystkich członków społeczności lokalnej. Wymaga to odpowiednio zlokalizowanych i wyposażonych budynków bibliotecznych, czytelni, miejsc do nauki, a także technologii oraz właściwych, wygodnych dla użytkowników godzin otwarcia. Oznacza to również realizowanie usług informacyjnych dla tych, którzy nie mogą do samodzielnie dotrzeć do biblioteki.

Usługi biblioteczne muszą być dostosowane do różnych potrzeb społeczności lokalnych, zamieszkujących tereny wiejskie i miejskie, a także do potrzeb grup zmarginalizowanych, osób ze specjalnymi potrzebami, użytkowników różnojęzycznych oraz Ludności Rdzennej, będącej częścią danej społeczności.

Bibliotekarz jest aktywnym pośrednikiem między użytkownikami a zasobami, zarówno tymi w formie cyfrowej, jak i tradycyjnej. Dla zapewnienia adekwatnych usług niezbędne są odpowiednia kadra oraz zasoby materialne, jak również przygotowanie i doskonalenie zawodowe bibliotekarza, dostosowane do bieżących i przyszłych wyzwań. Ilościowe i jakościowe zdefiniowanie "odpowiednich zasobów" wymaga konsultacji kadry kierowniczej z bibliotekarzami.

Aby wesprzeć użytkowników w korzystaniu z wszystkich dostępnych zasobów, należy realizować  odpowiednie programy informacyjne i edukacyjne. 

Realizowane w trybie ciągłym badania powinny koncentrować się na ocenie wpływu bibliotek oraz gromadzeniu danych, w celu wykazania decydentom korzyści społecznych funkcjonowania bibliotek. Dane statystyczne powinny być gromadzone w perspektywie długoterminowej, jako że korzyści z funkcjonowania bibliotek w społeczeństwie są często obserwowane w kolejnych pokoleniach.

Współpraca partnerska

Nawiązywanie współpracy partnerskiej jest kluczowe, aby biblioteki mogły dotrzeć do szerszej, bardziej zróżnicowanej publiczności. Należy zapewnić współpracę z odpowiednimi partnerami - np. grupami użytkowników, szkołami, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami bibliotecznymi, przedsiębiorstwami i innymi podmiotami - na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.

Realizacja postanowień Manifestu

Wzywa się decydentów szczebla krajowego i lokalnego oraz społeczność biblioteczną na całym świecie do realizacji zasad wyrażonych w niniejszym Manifeście.

18 lipca 2022