10 rocznica śmierci Heleny Zarachowicz

11 lipca 2022 r. mija 10 rocznica śmierci Heleny Zarachowicz z domu Budnik (1926-2012), wieloletniej dyrektor Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy.

Urodziła się 19 września 1926 r. we wsi Grodziszczany w gminie Dąbrowa,  w  województwie białostockim. Ukończyła Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Różanymstoku. Po maturze, w 1948 r. wstąpiła na Katolicki Uniwersytet  Lubelski na Wydział Historyczny, po roku przeniosła się  na Uniwersytet Warszawski na ten sam kierunek studiów. Studia ukończyła w 1953 r. uzyskując stopień magistra filozofii. Pracę zawodową rozpoczęła już podczas studiów. Przez rok pracowała jako bibliotekarka w Bibliotece Narodowej, po czym  przeniosła się  do  Akademii Wojskowo-Politycznej. Od 12 grudnia 1952 r. do 31 sierpnia 1960 r. pracowała  w Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy, początkowo w Wydziale Organizacyjnym, a następnie w Wydziale Kultury jako wizytator bibliotek. W 1957 r. awansowała na stanowisko kierownika Oddziału Bibliotek.  W 1960 r. ukończyła  korespondencyjny kurs dla pracowników bibliotek powszechnych i od 1 września  objęła funkcję wicedyrektora  ds. miejskiej sieci bibliotecznej w Bibliotece Publicznej m.st Warszawy. Z zaangażowaniem włączyła się proces decentralizacji sieci bibliotek publicznych po podziale miasta na dzielnice. W latach 70. i 80.  skutecznie zabiegała w Stołecznej Komisji Planowania Gospodarczego  o  wprowadzenie do planów budowy warszawskich osiedli mieszkaniowych - lokali przeznaczonych na biblioteki.

Od 22 września 1972 r do stycznia 1973 r.  pełniła  stanowisko p.o. dyrektora Biblioteki. Nadzorowała remont magazynu bibliotecznego oraz budowę  nowego czterokondygnacyjnego  budynku, „plomby”, przeznaczonej na czytelnie.

Po reformie administracyjnej kraju w 1975 r. objęła nadzorem merytorycznym biblioteki publiczne i związkowe na terenie stołecznego województwa warszawskiego.

1 stycznia 1981 r.,  Helena Zarachowicz została powołana na stanowisko dyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy; funkcję tę sprawowała do 30 czerwca 1991 r. Jako zadanie priorytetowe postawiła sobie  przeprowadzenie remontu kapitalnego zabytkowego gmachu im. Stanisławów Kierbedziów, zamkniętego w 1977 r.  przez stołecznego inspektora pracy ze względu na bezpieczeństwo czytelników. Remont gmachu zakończył się 7 stycznia 1991 r. Wychodząc naprzeciw życzeniom  skupionych przy Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy varsavianistów, przekształciła w styczniu 1989 r. Ośrodek Wiedzy o Warszawie, w odrębny Dział Varsavianów  z własną czytelnią.  W 1983 r. utworzyła Pracownię Bibliografii Czasopism Warszawskich (przekształconą w 1989 r. w Dział Bibliografii Czasopism Warszawskich),  która pod kierownictwem prof. Konrada Zawadzkiego podjęła opracowywanie  Bibliografii czasopism warszawskich za lata 1579-1981 (t. 1-3, wyd. 1994-2001).  Zapoczątkowała też w 1991 r. organizację przez Bibliotekę  sesji varsavianistycznych.

Helena Zarachowicz była przede wszystkim organizatorką, ale jest też autorką publikacji, m.in.: Rozwój czytelnictwa w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy w latach 1945-1961, "Rocznik Warszawski", R. 4: 1963; Organizacja i rozwój sieci bibliotek publicznych w Warszawie w latach 1945-1967, „Rocznik Warszawski” 1971; Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy. Dzieje, stan obecny, perspektywy rozwoju, „Rocznik Warszawski” 1975), Warszawskie biblioteki publiczne. W: Kultura Warszawy, 1979. Była redaktorem publikacji  Katalog rękopisów Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, 1985.

Poza pracą zawodową, była zaangażowana  w prace społeczne: była radną Stołecznej Rady Narodowej, przez dziewięć lat  przewodniczącą Sekcji Bibliotek przy Centralnej Radzie Związków Zawodowych oraz analogicznej na szczeblu miejskim, wiceprzewodniczącą Wojewódzkiej Komisji Kontroli Społecznej, przewodniczącą Komisji Kultury Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, członkiem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, a w kadencji 1963-1966 pełniła funkcję przewodniczącej Sekcji Bibliotek Publicznych i Związkowych Zarządu Głównego SBP.

Zmarła 11 lipca 2012 r. w Warszawie, została pochowana na Cmentarzu Komunalnym Północnym.

J.J.

Zob. też:
Jagielska Janina: Helena Zarachowicz (1926-2012). W: Organizatorzy, bibliografowie, dydaktycy. Warszawa:  Wydawnictwo SBP, 2015, s. 226-238 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t.14)
Jagielska Janina: Zarachowicz Helena. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement IV. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2016, s. 320-321
Jagielska Janina: Helena Zarachowicz (1926-2012). W: Żyją w naszej pamięci. Wspomnienia o pracownikach Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. Warszawa : Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego 2017,  s. 434-440