70 rocznica śmierci Janiny Heleny Skarżynskiej

2 stycznia 2022 r. mija 70. rocznica śmierci Janiny Heleny Skarżyńskiej (1876-1952), działaczki oświatowej, nauczycielki, bibliotekarki.

Janina Skarżyńska, z domu Jodko-Narkiewicz urodziła się 21 lipca 1876 r. w majątku Lubaczyn na Polesiu. Od wczesnej młodości związała się z ruchem rewolucyjnym i wstąpiła do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, od 1918 r. była członkiem PPS-Lewicy. W 1897 r. była więziona przez rząd carski w Kijowie. W 1905 r. organizowała w Mińsku tajną pracę oświatową i pomoc więźniom, za co została aresztowana po raz drugi. W 1908 r. wyjechała na studia do Szwajcarii. Studiowała nauki przyrodnicze w Brukseli i literaturę w Lozannie. Po powrocie pracowała jako nauczycielka w szkole w Owruczu.

Pracę bibliotekarską rozpoczęła w 1919 r. w Kijowie. W tym samym roku  przyjechała do Polski, gdzie podjęła pracę w  dwuletniej szkole mieszczącej się w klasztorze w Wąchocku, a następnie w szkole założonej przez Amerykańską Misję Metodystów Pomocy Polsce w Klarysewie.  W latach 1927-1931 studiowała bibliotekarstwo na Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pod kierunkiem prof. Jana Muszkowskiego i prof. Heleny Radlińskiej opracowała Bibliografię oświaty pozaszkolnej za lata 1900-1928 (1929) oraz za lata 1929-1931 (1932). Studia ukończyła w 1934 r. Specjalizowała się w zagadnieniach popularyzacji czytelnictwa i samokształcenia. Od 1927 r. współpracowała z Poradnią Biblioteczną Warszawskiego Koła ZBP, brała udział w opracowaniu poradników: Książka w bibliotece (1934), Przewodnik literacki i naukowy (1937). W 1934 r. przeniosła się razem z rodziną do Wilna, gdzie nawiązała współpracę z Wileńskim Kołem Związku Bibliotekarzy Polskich. Została powołana do zarządu Sekcji Oświatowej, w której aktywnie działała. Była współorganizatorką cyklu wykładów i kursów samokształceniowych. W latach  1934 -1939 prowadziła poradnię czytelniczą i samokształceniową w Bibliotece Polskiej Macierzy Szkolnej im. Tomasza Zana w Wilnie, następnie kierowała założoną  w 1936 r. z jej  inicjatywy i dzięki pomocy Koła Wileńskiego ZBP Poradnią Samokształceniową i Biblioteczną przy Towarzystwie Uniwersytetów Robotniczych. Po wojnie podjęła w Warszawie pracę  oświatową dla dorosłych. Współpracowała z TUR.  W latach 1945-1948 pracowała  w Bibliotece Organizacji Młodzieży TUR.

Jest autorką książek, m.in.: Jak czytać książki i gazety. Wskazówki dla samouków i kółek samokształcenia (wyd. 1-4, 1933-1946). Praca z książka naukową, mapą, tablicą statystyczną, wykresem (1936, wspólnie z córką Janiną Dąbrowską). Zamieszczała artykuły i recenzje w „Bibliotekarzu”, „Poradniku Bibliotekarza” oraz czasopismach oświatowych.

J.J.

Zob. też:
Morsztynkiewiczowa Irena: Oświatowiec, bibliotekarz, pedagog – Janina Skarżyńska. W: Z książką do ludzi. Warszawa 1992, s. 63-70. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 2)  
Żarnecka Zofia: Skarżyńska Janina Helena. W: Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa - Łódź 1972, s. 823