20 rocznica śmierci Marii Cecylii Czarnowskiej

2 października 2021 r. mija 20. rocznica śmierci dr Marii Cecylii Czarnowskiej (1906-2001), nestorki polskiej statystyki wydawniczej, organizatorki Pracowni Statystyki Wydawnictw w Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej (BN), wieloletniej pracowniczki Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) i BN.

Urodziła się 22 listopada 1906 r. w majątku Załusków, niedaleko Sochaczewa w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Ojciec miał wykształcenie rolnicze i zajmował się administrowaniem majątkami ziemskimi. Od 1920 r. rodzina osiadła w Lublinie, gdzie Maria ukończyła w 1925 r. Gimnazjum Wacławy Arciszowej i podjęła studia historyczne  na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończyła w 1930 r. Interesowała ją zwłaszcza historia gospodarcza. W 1931 r. brała udział w Powszechnym Spisie Ludności jako komisarz spisowy. Po studiach przez pięć lat pracowała jako nauczycielka w szkołach podstawowych i średnich w Warszawie, jednak przyszłości swej nie wiązała ze szkolnictwem. W 1936 r. została zatrudniona przez Koło Socjologii Pozytywnej przy Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zajmowała się ankietyzacją młodzieży akademickiej. Od 1 grudnia 1936 r. została przyjęta do pracy w GUS. Kierowała Referatem Statystyki Pozaszkolnej i Życia Kulturalnego. W 1939 r. zdała egzamin dla urzędników statystycznych I kategorii.

W czasie wojny, do wybuchu powstania przebywała w Warszawie. Tu mieszkali także jej rodzice, którzy zmarli w czasie wojny.  W lipcu 1940 r. została aresztowana i 8 miesięcy przebywała w więzieniu na Pawiaku. W tym czasie jej brat Stefan, zajmujący się działalnością konspiracyjną,  został wywieziony do obozu w Oświęcimiu, gdzie zmarł. Podczas ewakuacji ludności Warszawy po upadku powstania udało się jej odłączyć wraz z siostrą w drodze do Pruszkowa. W czasie wojny pracowała dorywczo, m.in. w Radzie Głównej Opiekuńczej. Po wojnie podjęła ponownie pracę w GUS, kierując Wydziałem Statystyki Kultury, Nauki i Oświaty. W 1951 r. została kierownikiem Wydziału Szkolnictwa Ogólnokształcącego. W grudniu 1951 r. została przeniesiona do Centralnego Urzędu Wydawnictw, Przemysłu Graficznego i Księgarstwa, gdzie współpracowała ze znanym badaczem rynku wydawniczego Adamem Brombergiem.

W 1955 r. urzędowa, państwowa statystyka wydawnictw została przekazana z GUS do Instytutu Bibliograficznego BN. Maria Czarnowska przystąpiła do organizacji Pracowni Statystyki Wydawnictw, którą kierowała do 1972 r. Rozpoczęła wydawanie rocznika statystycznego „Ruch Wydawniczy w Liczbach”, podstawowego źródła do wieloaspektowych badań produkcji wydawniczej książek i czasopism w Polsce. Była redaktorem tego cennego wydawnictwa do 1977 r., rozbudowywanego w kolejnych latach przy jej udziale.

Jest autorką kilkudziesięciu publikacji z zakresu statystyki wydawniczej. Redagowała „Zeszyty Statystyki Szkolnictwa” oraz „Zeszyty Kultury” za lata 1945-1949. Była współautorką podręcznika Statystyka dla bibliotekarzy. W 1966 r. uzyskała doktorat w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie. Praca została opublikowana w 1967 r. pt. Ilościowy rozwój polskiego ruchu wydawniczego 1501-1965. Brała czynny udział w pracach Komisji Statystyki IFLA i UNESCO. Współpracowała z Polskim Towarzystwem Statystycznym (Honorowy Członek PTS) i Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich (Honorowy Członek SBP). W SBP zorganizowała Komisję Statystyki, której przewodniczyła w latach 1958-1976. Współpracowała z Zespołem Historyczno-Pamiętnikarskim Okręgu Stołecznego SBP.  

Była osobą niezwykle pogodną, sprawną intelektualnie i aktywną  niemal do ostatnich dni. Zmarła 2 października 2001 r. Została pochowana w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 137, rząd 3, gr. 7).

J.S.

Zob. też:
Jopkiewicz Andrzej: Maria Cecylia Czarnowska (1906-2001). W: Statystycy polscy. Warszawa: GUS, PTS, 2012, s. 64-73; (Toż: https://pts.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/pts/czarnowska_maria_bio.pdf)            
Maria Cecylia Czarnowska – nestorka polskiej statystyki. W: Bańkowska-Bober Krystyna: Statystyka wydawnictw w Polsce. Historia, metodyka i organizacja. Warszawa: BN, 2006, s. 79-85
Bańkowska-Bober Krystyna: Czarnowska Maria Cecylia. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement III. Warszawa: SBP, 2010, s. 52-53
Bańkowska-Bober Krystyna, Stępniewska Danuta: Maria Cecylia Czarnowska – bibliotekarz i statystyk. W: Zasłużeni dla Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Warszawa: SBP, 2005, s. 35-46. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 9).