30 rocznica śmierci Władysława Bieńkowskiego

15 kwietnia 2021 r. mija 30. rocznica śmierci Władysława Bieńkowskiego (1906-1991), socjologa, działacza politycznego i państwowego, dyrektora Biblioteki Narodowej, posła na Sejm PRL, publicysty.

Urodził się w Łodzi w rodzinie robotniczej, studiował na Uniwersytecie Warszawskim polonistykę, historię i filozofię. Działał w młodzieżowych organizacjach lewicowych, pisywał recenzje do czasopism literackich, przez blisko 10 lat kierował biblioteką Monopolu Spirytusowego. W czasie wojny początkowo przebywał na Kresach, pracował m.in. jako nauczyciel w szkole w zachodniej Białorusi, od 1942 r. w Warszawie był członkiem Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, redagował czasopisma konspiracyjne, walczył w powstaniu warszawskim. W 1945 r. został wiceministrem oświaty, a od 1948 do 1956 r. kierował Biblioteką Narodową. W latach 1956-1959 był ministrem oświaty, później wiceprzewodniczący Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Od lat 60. XX w. krytyk realnego socjalizmu, w latach 70. ub. w. związał się z demokratyczną opozycją, wspierał Komitet Obrony Robotników, był członkiem założycielem Towarzystwa Kursów Naukowych.

Jako dyrektor dążył do podniesienia znaczenia i prestiżu BN, przyczynił się do wzrostu jej budżetu oraz liczby etatów, co pozwoliło usprawnić działalność, podjęto nowe zadania, znacznie zwiększyła się liczba zbiorów, wypożyczeń i udzielanych informacji. Biblioteka zaczęła przejmować różnorodne funkcje ogólnokrajowe, centralne, koordynacyjne (np. centrum bibliografii i informacji naukowej), spełniać je miały powstające nowe agendy m.in. Instytut Książki i Czytelnictwa, Stacja Mikrofilmowa, Ośrodek Opieki nad Dawną Książką, Dział Teorii Bibliografii, Dział Informacji Naukowej i Poradnictwa, Dział Katalogów Centralnych. W tym okresie znacznie zwiększyła się produkcja wydawnicza, rozpoczęto wydawanie „Bibliografii Zawartości Czasopism”, zaczęły się ukazywać roczniki „Literatura Piękna” i „Ruch Wydawniczy w Liczbach”. W czasie dyrekcji Bieńkowskiego został opracowany statut BN, zaczęła działać Rada Naukowa. Zostały wznowione kontakty z Międzynarodową Federacją Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich (IFLA), dyrektor na czele polskiej delegacji uczestniczył w 1955 r. w kongresie organizacji, na którym wygłosił referat Charakter i zadania Biblioteki Narodowej. Niektóre idee i koncepcje dotyczące kształtu BN, które przedstawił – po przedyskutowaniu z bibliotekarzami – w wydanej anonimowo broszurze Biblioteka Narodowa 1949. Zadania i problemy, miały wpływ na jej rozwój przez wiele lat. Włączał się w sprawy całego środowiska bibliotekarskiego, uczestnicząc w pracach ówczesnego Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich. Wszedł w skład Komisji Statutowej opracowującej nowy statut, był w Prezydium Walnego Zebrania Delegatów, na którym Związek został przekształcony w Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

Był autorem wielu publikacji m.in. Powstanie warszawskie, Polityka Watykanu wobec Polski, Nauka o Polsce współczesnej, O pseudo-nauce bibliologii i o najpilniejszych zadaniach bibliografii, Rewolucji ciąg dalszy. Od końca lat 60. XX w. publikował poza cenzurą m.in. w Instytucie Literackim w Paryżu, paryskiej „Kulturze” i krajowych wydawnictwach podziemnych, za co został usunięty z partii.

E.B.

Zob. też:
Chamerska Halina: Dyrektor Biblioteki Narodowej w trudnych latach 1948-1956 – Władysław Bieńkowski. W: Organizatorzy i inspiratorzy. Warszawa: SBP 1997, s. 30-40 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych; t. 5)
Chamerska Halina: Władysław Bieńkowski. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement II. Warszawa: SBP 2000, s. 22