30 rocznica śmierci Marii Sipayłło

5 grudnia 2020 r. mija 30. rocznica śmierci  Marii Sipayłło (1905-1990), dr  nauk historycznych, badaczki kultury staropolskiej i dawnych księgozbiorów, żołnierza AK.

Urodzona 20.06.1905  w Berdyczowie, maturę uzyskała w Lublinie w 1924 r., a studia historyczne ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1932. Przygotowując doktorat  pracowała przy realizacji program badawczego PAU „Wydawanie Źródeł do Dziejów  Życia Umysłowego Polski w Dobie Humanizmu”. W 1938 r. przeniosła się do Warszawy i zatrudniła w Dziale Starych Druków Biblioteki Narodowej. Tam, pod wpływem Kazimierza Piekarskiego, zainteresowała się dziejami dawnej książki. Wybuch wojny zastał ją we Lwowie. Do Warszawy wróciła w 1941 r.  i zaangażowała się w tajne nauczanie, a od 1942  w działalność konspiracyjną (Komenda Gł. AK – Oddział V, ps. „Anna”, st. porucznik). Walczyła w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie wznowiła działalność konspiracyjną. W 1946 r. uzyskała stopień doktora na UJ,  podjęła pracę w  Ministerstwie Oświaty. Po nieudanej próbie aresztowania ukrywała się. W 1953 r. skazano ją na 12 lat więzienia. Uwolniona w grudniu 1956,  zatrudniła się w maju 1957 w Oddziale Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (BUW), gdzie pracowała do 1990 r.  

Jej dorobek naukowy dotyczył  roli różnowierców w kulturze polskiego renesansu i baroku oraz znaczenia książki w staropolskiej kulturze umysłowej.  W pierwszym zakresie ogłosiła kilkanaście artykułów i recenzji, głównie na łamach czasopisma „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, napisała ponad 30 biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego, a  w latach 1966-1983 opublikowała Akta synodów różnowierczych w Polsce (T.1-3), dzieło, które należy do jej największych osiągnięć (T.4 ukazał się w 1994). W drugim obszarze tematycznym, od 1959  podjęła pionierskie studia nad proweniencją starych druków w zbiorach BUW, organizując warsztat naukowy, ustalając założenia teoretyczne i metody działania. Wnioski przedstawiła w rozprawie O metodzie badań proweniencyjnych starych druków („Z badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” 1975, z.1). W 1988 wydała album Polskie superexlibrisy XVI-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki  Uniwersyteckiej w Warszawie. Ponadto, z jej inicjatywy podjęto prace nad Katalogiem druków XV i  XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, do którego napisała obszerny wstęp historyczny (T.1. Warszawa, 1994.)

Za udział w ruchu oporu Rząd RP na uchodźstwie  odznaczył ją Medalem Wojska (1948), Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1950) i Krzyżem Armii Krajowej (1982).
Została pochowana w Warszawie na Cmentarzu Wawrzyszewskim, kwatera 5 A, rz.5, gr.13.

E. S-M.

Zob. też:
Cubrzyńska-Leonarczyk Maria: Badacz i znawca księgozbiorów historycznych – Maria Sipayłlo. W: W kręgu nauki i bibliotek. Warszawa: SBP, 1993, s. 52-61. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 3)  
Tadeusiewicz Hanna: Sipayłło Maria. W:  Słownik pracowników książki polskiej. Suplement II.  Warszawa: SBP, 2000,  s. 143-144