65 rocznica śmierci Józefa Grycza

23 października 2019 roku minęła 65 rocznica śmierci Józefa Grycza (1890-1954), jednego z najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych „współtwórców” bibliotekarstwa polskiego na przestrzeni 4 dekad XX w. Urodził się w Zebrzydowicach, ukończył filologię germańską po studiach w Krakowie, Berlinie i Wiedniu (doktorat w 1915 r.).

W końcu 1916 r. został wolontariuszem w Bibliotece Jagiellońskiej (BJ), gdzie praktykował pod okiem Józefa Korzeniowskiego i Fryderyka Papéego. Brak etatów zmusił go do odejścia. Przez 5 lat pracował w księgarstwie. Początkowo w Krakowie, a następnie w Zakopanem, gdzie prowadził własną Księgarnię Podhalańską. W 1922 r. powrócił do pracy w BJ, wiążąc się z zawodem bibliotekarskim na stałe. W 1923 r. został kierownikiem Czytelni Głównej BJ, wzreorganizował jej działalność, unowocześnił księgozbiór, wydał w 1925 r. katalog zbiorów Czytelni i Biura Katalogowego. Dla studentów wydał poradnik o korzystaniu z Biblioteki. Już w 1924 r. pisał o potrzebie opracowania ujednoliconych przepisów katalogowania.

W okresie 1 X 1928-31 XII 1929 kierował Biblioteką Kórnicką (BK); zreformował i uporządkował wiele prac, m.in. katalogowe, stworzył księgozbiór podręczny, rozpoczął prace naukowo-wydawnicze na podstawie zbiorów BK, np. katalogów najcenniejszych zasobów.

W 1930 r. został referentem bibliotek naukowych w Wydziale Nauki MWRiOP, a od 1934 r. jego kierownikiem. Zabiegał o ustawę biblioteczną i powstanie sieci bibliotek publicznych, przygotował program polityki bibliotecznej państwa, w tym wytyczne działalności Biblioteki Narodowej (BN). W 1934 r. wydał cz. 1 Przepisów katalogowania w bibliotekach polskich, w 1936 r. Zasady organizacji bibliotek naukowych w Polsce. Zabiegał o szkolenie kadr bibliotekarskich. Rozdzielał zbiory rewindykowane z Rosji do bibliotek krajowych. W 1939 r. przygotował kilka projektów zabezpieczenia bibliotek na wypadek wojny (brak realizacji).

W latach 1940-1945 kierował BN jako Oddziałem II Biblioteki Państwowej pod niemieckim zarządem. Dzięki jego wysiłkom udawało się minimalizować straty zbiorów warszawskich. W czasie akcji pruszkowskiej (1944-1945) kierował grupą bibliotekarzy typujących zbiory do wywiezienia z Warszawy w celu ich ochrony przed zaplanowanym zniszczeniem miasta. W latach okupacji pracował nad rekonstrukcją organizacji bibliotekarstwa krajowego po wojnie.

W 1945 r. przygotował wytyczne dotyczące zabezpieczania ocalałych bibliotek, także prywatnych, społecznych i poniemieckich. Od 1 IV 1945 r. był wizytatorem w Wydziale Bibliotek Ministerstwa Oświaty, a od 1 IV 1946 r. dyrektorem Naczelnej Dyrekcji Bibliotek. Jednym z największych sukcesów Grycza w tym czasie było doprowadzenie do uchwalenia Dekretu z dn. 17 kwietnia 1946 r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi, nad którym pracował jeszcze w latach okupacji niemieckiej, a po wojnie przygotował jego ostateczną wersję (po dyskusjach i poprawkach środowiskowych). W 1949 r. odwołano go ze stanowiska ministerialnego, mianując zastępcą dyrektora Biblioteki Narodowej. Był jednym z najwszechstronniejszych i najwybitniejszych bibliotekarzy polskich XX w. Miał spójną wizję organizacji i rozwoju krajowego bibliotekarstwa, a idea powszechnego dostępu do zbiorów przyświecała mu w trakcie całej pracy zawodowej.

H. Ł.

Zob. też
Hanna Łaskarzewska: Józef Grycz wobec problemów integralności i prawa własności księgozbiorów. Elementy strategii. W: Dawnych ksiąg niesyty. Tom studiów dedykowanych profesorowi Januszowi Tondelowi na siedemdziesięciolecie urodzin. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016, s. 45-72.
Jacek Puchalski: Prace Józefa Grycza nad organizacją bibliotekarstwa publicznego w latach 1945-1949. „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2011, t. 5, cz. 1, s. 53-88; 2012, t. 6, cz. 2, s. 79-110.
Emilia Kurdybacha: W centrum polskiego bibliotekarstwa, czyli Józef Grycz. W: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław: Ossolineum, 1974, s. 115-131. „Książki o Książce”.

Grób Józefa Grycza znajduje się na cmentarzu powązkowskim - Stare Powązki, kw. 103, rz. 5, gr. 10

foto:Lukasz2 [CC0];