Straty bibliotek w Polsce podczas II Wojny Światowej

1 września 2019 r. mija 80. rocznica wybuchu II Wojny Światowej. Podczas tego tragicznego konfliktu zbrojnego Polska poniosła ogromne straty ludnościowe, terytorialne i materialne, w tym niewymierne szkody mienia kulturalnego.

W czasie wojny ucierpiały polskie biblioteki. Ocenia się, że łączne straty bibliotek z terenów Generalnego Gubernatorstwa i ziem wcielonych do III Rzeszy wyniosły 70% stanu przedwojennego.

Już podczas kampanii wrześniowej na skutek bombardowań i pożarów zniszczeniu uległa duża część zbiorów Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie. Podobny los spotkał Bibliotekę Ordynacji Przeździeckich. 

Ruiny CBW we wrześniu 1939 r., źródło: Polona.pl

Biblioteki publiczne

Dla okupanta polskie książki beletrystyczne bądź historyczne nie przedstawiały dużej wartości. Biblioteki publiczne najczęściej zamykano. Ksiegozbiory składowano w piwnicach, a ponieważ brakowało miejsca książki przeznaczano na przemiał lub palono nimi w piecach.

Ocalałe książki ze śladami po kulach, ze zbiorów BUW, foto @BUW_officlal / Instagram

Biblioteki naukowe

Inaczej traktowno zbiory bibliotek naukowych. Co prawda książki naukowe wyłączano z obiegu ale z reguły zachowywano cały księgozbiór.

1 lipca 1940 r. Niemcy utworzyli w Generalnym Gubernatorstwie cztery biblioteki państwowe tzw. „Staatsbibliotheken”: w Krakowie, Warszawie, Lwowie, Lublinie, do których wcielono zbiory bibliotek naukowych, gromadząc w sumie ok. 6 mln jednostek, które w zasadzie przetrwały do końca wojny. Wyjątek stanowi ok 400 tys. jednostek zbiorów specjalnych (w tym przede wszystkim BN i BUW), które zostały zgromadzone w Bibliotece na Okólniku i podpalone, a tym samym bezpoworotnie zniszczone przez Niemców w październiku 1944 r. w akcie odwetowym za Powstanie Warszawskie.

Biblioteki Warszawy

Ogólnie, w czasie II wojny światowej straty bibliotek Warszawy wyniosły*:

• 99% (406 000 jednostek) - Centralna Biblioteka Wojskowa,
• 97% (129 00) -  Biblioteka Politechniki Warszawskiej,
• 93% (80 000) - Biblioteka Sejmowa,
• 90% (36 600) - Główna Biblioteka Judaistyczna przy Wielkiej Synagodze,
• 85% (51 000) - Biblioteka Ordynacji Przeździeckich,
• 84% (100 000) - Biblioteka Ordynacji Zamoyskich,
• 72% (400 000) - Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy

Polecamy artykuł w Poradniku Bibliotekarza!

O stratach dóbr kultury w Polsce podczas II Wojny Światowej będzie można przeczytać w najbliższych numerach Poradnika Bibliotekarza.

I część już we wrześniu. Polecamy artykuł Martyny Figiel (str. 15-19, Poradnik Bibliotekarza 9/2019)!

Poradnik Bibliotekarza 9/2019 

JF/sbp.pl
Źródła:

• *H. Łaskarzewska, Straty Okólnika w czasie Powstania Warszawskiego i po jego upadku. W zbiorze: Droga do Okólnika 1844–1944. Opracowanie i posłowie H. Tchórzewska-Kabata, Wydawnictwo BN, Warszawa 2005.
• A.Mężyński, Straty polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej, www. dzielautracone.gov.pl [Dostęp 31.08.2019 r.]