Relacja z IAML 2019 w Krakowie

Kongres IAML (International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centres), to największe doroczne tego typu wydarzenie na świecie. Międzynarodowe Stowarzyszenie Muzycznych Bibliotek, Archiwum i Centrów Informacji IAML, zostało założone w 1951 roku. Stowarzyszenie zrzesza około 1650 członków instytucjonalnych i indywidualnych z ponad 50 krajów świata. Polscy bibliotekarze muzyczni i muzykolodzy od połowy lat 50. aktywnie działają w strukturach IAML i regularnie uczestniczą w kongresach.

Ponad półtora roku przygotowań, a 6 dni Kongresu minęły w oka mgnieniu… Pomysł zorganizowania Kongresu w Krakowie tlił się w głowie Prezydentowi IAML Stanisławowi Hrabiemu już od dłuższego czasu. Podczas uroczystego otwarcia nadmienił, że spełnia się właśnie jego marzenie. Muzyczni bibliotekarze, archiwiści, muzykolodzy, źródłoznawcy, specjaliści informacji naukowej i muzycy z całego świata przyjechali do miasta Kraków aby wspólnie dzielić się wiedzą, pomysłami, projektami, osiągnięciami na Kongresie IAML 2019. Kongres w Polsce odbył się po raz trzeci, poprzednie edycje miały miejsce się w Warszawie w 1966 (Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego) i 2005 roku (Biblioteka Narodowa).

Stanisław Hrabia (Prezydent IAML, Uniwersytet Jagielloński, Kraków)

Już rok temu w Lipsku Stanisław Hrabia oraz Hanna Bias prezentowali i zachęcali do przyjazdu do Polski. Mając na sobie elementy stroju krakowskiego – wianek i czapkę z pawim piórem przedstawili legendę o smoku Wawelskim, o wieżach Kościoła Mariackiego; zaznajomili uczestników z wymową słowa „obwarzanek” i zaprezentowali ogólny zarys Kongresu w tym i miejsce - Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kongres IAML 2019 w Krakowie trwał od 14 do 19 lipca, organizatorami byli Uniwersytet Jagielloński – Instytut Muzykologii, we współpracy z Sekcją Bibliotek Muzycznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – Polską Grupą Narodową IAML. Kongres został objęty Patronatem Honorowym Prezydenta Miasta Krakowa Profesora Jacka Majchrowskiego oraz Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Profesora Wojciecha Nowaka. Komitet Honorowy objęli dr Daniel Cichy (Polskie Wydawnictwo Muzyczne), dr Tomasz Makowski (Biblioteka Narodowa), Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska (Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich), prof. dr hab. Zdzisław Pietrzyk (Biblioteka Jagiellońska), dr Artur Szklener (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina). 

Kongres zgromadził ponad 350 delegatów z 40 krajów, w tym 30 polskich referentów. Uczestnicy reprezentowali różnorodne instytucje muzyczne i kulturalne, w tym uniwersyteckie ośrodki muzykologiczne, działy muzyczne największych bibliotek narodowych, biblioteki akademii i konserwatoriów muzycznych, centra informacji muzycznej, biblioteki orkiestrowe i radiowe, muzea, wydawnictwa muzyczne i in. Kongresowi towarzyszyły również targi wystawców muzycznych.

Pogoda nieco pokrzyżowała nasze plany, uroczyste otwarcie Kongresu miało nastąpić w Collegium Maius – najstarszym budynku Uniwersytetu Jagiellońskiego. Łuki w logo Kongresu są zresztą nawiązaniem do architektury tego miejsca. Wydarzenie przeniesiono do Auditorium Maximum, gdzie głos zabrali: Stanisław Hrabia - Przewodniczący IAML, Robert Piaskowski - Pełnomocnik Prezydenta Miasta Krakowa ds. Kultury, prof. dr hab. Stanisław Sroka - Prodziekan Wydziału Historycznego ds. ogólnych, dr hab. Aleksandra Patalas - Dyrektor Instytutu Muzykologii, Hanna Bias – Przewodnicząca Sekcji Bibliotek Muzycznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – Polskiej Grupy Narodowej IAML. Uroczystość uświetnił koncert zespołu „Capella Cracoviensis”.

Uroczyste otwarcie Konferencji

Udział przedstawicieli tak wielu środowisk muzycznych z całego świata był niepowtarzalną okazją do prezentacji osiągnieć polskich muzykologów i bibliotekarzy muzycznych w zakresie badania i edycji krytycznej polskich źródeł muzycznych, a tym samym do promocji polskiej nauki i kultury muzycznej w świecie.

Przygotowaliśmy także publikację skierowaną do uczestników Kongresu - Zasoby polskiej kultury muzycznej w bibliotekach i archiwach w Polsce (Polish Music Culture Resources in Libraries and Archives), która prezentuje najważniejsze polskie kolekcje muzyczne oraz wkład Sekcji Bibliotek Muzycznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – Polskiej Grupy Narodowej IAML w upowszechnianiu wiedzy na temat polskiego dziedzictwa muzycznego. Zawarta w publikacji prezentacja działalności Sekcji Bibliotek Muzycznych SBP, zwłaszcza w zakresie troski o narodowe dziedzictwo muzyczne, wzmocni postrzeganie bibliotek polskich na arenie międzynarodowej, jako ważnych ośrodków światowego dziedzictwa kulturowego. Publikacja zawiera opis najważniejszych polskich kolekcji muzycznych oraz źródeł informacyjnych o polskiej kulturze muzycznej na przestrzeni stuleci. Omawiane zbiory pochodzą z ośrodków naukowych takich jak: Biblioteka Narodowa; biblioteki uniwersyteckie: Kraków, Poznań, Toruń, Warszawa, Wrocław; biblioteki akademii i uniwersytetów muzycznych: Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Łódź, Poznań, Warszawa, Wrocław; biblioteki publiczne: Biblioteka Śląska, Książnica Pomorska, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy; bibliotek instytucji kultury, towarzystw muzycznych i ośrodków informacji. Zamieszczone zestawienie bibliograficzne zawiera także informacje o najważniejszych pracach badawczych w Polsce, opartych na kolekcjach przechowywanych we wspomnianych instytucjach.

W sesji inauguracyjnej zatytułowanej "Polish music: heritage, processes, media” prowadzonej przez Stanisława Hrabiego, zaprezentowano działania w ramach wieloletniego programu „Dziedzictwo polskiej muzyki”, organizowanego przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina i Polskie Wydawnictwo Muzyczne PWM. „Dziedzictwo Muzyki Polskiej” to program kompleksowego opracowania dzieł – począwszy od badań naukowych, poprzez źródłowe wydanie, wykonanie przez wybitnych artystów, rejestrację, wydanie płytowe, udostępnienie internetowe oraz włączenie do działań promocyjnych i edukacyjnych – muzyki polskiej powstałej w latach 1795–1918. Na scenie wystąpili: prof. UAM dr hab. Marcin Gmys - Archives and white spots: scholarly perspectives for recovering Polish Music, redaktor naczelny PWM dr Daniel Cichy - Publication and performance: making Polish music known to professionals and music lovers oraz dyrektor Narodowego Instytuytu Fryderyka Chopina dr Artur Szklener - Digital humanities tools for music: implementation in the ‘Heritage of Polish Music’ project.

Sesja Inauguracyjna

Odbyło się wiele ciekawych sesji dotyczących muzycznych kolekcji, archiwów, różnych typów źródeł muzycznych, najstarszych zabytków muzycznych zachowanych w Polsce i na świecie, a także poruszono tematy dotyczące digitalizacji, ochrony zbiorów, katalogowaniu zbiorów w zapisie cyfrowym i wiele in.

Ważnym elementem Kongresu są również sesje dotyczące projektów „R”, czyli międzynarodowych bibliografii, będących prawdziwą wizytówką IAML na świecie. Należą do nich: Répertoire International des Sources Musicales (RISM) – międzynarodowa bibliografia źródeł muzycznych; Répertoire International de Littérature Musicale (RILM) – międzynarodowa bibliografia literatury muzycznej; Répertoire International de l’Iconographie Musicale (RIdIM) – międzynarodowa bibliografia ikonografii muzycznej; Répertoire International de la Presse Musicale (RIPM) – międzynarodowa bibliografia prasy muzycznej.

W programie Kongresów IAML znajdują się zawsze dwie sesje posterowe. Jest to świetna okazja do interakcji z innymi. Postery przedstawiają różne inicjatywy, projekty, kolekcje. Jest to miejsce wymiany zdań, rozmów i szansy na zainteresowanie zwiedzających swoim tematem. W tym roku pojawiły się dwa plakaty reprezentowane przez polskie ośrodki: Bibliotekę Główną Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (Hanna Bias, Ewa Mrokwa) oraz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w Warszawie (Kamil Pelacinski, Monika Wiciarz).

Poster session. Hanna Bias (Biblioteka Główna AKademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach) opowiada o swoim plakacie Musical life during the Second World War

Po sesji inauguracyjnej kolejnym ważnym wydarzeniem przygotowanym przez organizatorów Kongresu była sesja plenarna (17 lipca) - New source and editions: a new picture of early music in Poland and in Central Europe prowadzona przed dr hab. Aleksandrę Patalas (Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego), która spotkała się z dużym zainteresowaniem i podobnie jak sesja inauguracyjna była transmitowana na żywo.

Jako pierwsza wystąpiła dr hab. Aleksandra Patalas przedstawiając typologię kompozycji Marco Scacchi’ego, omówiła proces gromadzenia źródeł i scharakteryzowała wybrane, najciekawsze świadectwa jego kompozycji. Wydania znalazły swoje miejsce w serii Sub Sole Sarmatiae, poświęconej twórczości artystów różnego pochodzenia, działających na terenie byłej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Kolejna prelegentka dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska z Instytutu Sztuki PAN w Warszawie scharakteryzowała temat Collecting dispersed source information from various libraries. On the few works attributed to Marcin Mielczewski (d. 1651) and edited in the second series of Opera omnia of the composer in Monumenta Musicae in Polonia. W serii Monumenta Musicae in Polonia Zygmunt M. Szweykowski opublikował krytyczne wydanie Opery omnia Marcina Mielczewskiego. Po ukazaniu się tomu liczba jego kompozycji przynajmniej się potroiła. Kolekcja rękopisów muzycznych przechowywana była od XIX wieku do końca II wojny światowej w Bibliotece Miejskiej we Wrocławiu, a następnie uznana za zaginioną, stała się dostępna dla naukowców dopiero po upadku muru berlińskiego w Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz w Berlinie. Autorka artykułu postanowiła opublikować drugą serię Opera omnia. Podczas prac nad przygotowaniem wydania napotkała wiele problemów związanych z błędnym lub wątpliwym przypisywaniem kompozycji.

Dr hab. Tomasz Jeż (Uniwersytet Warszawski) przybliżył projekt badawczy o tytule „Repertuar muzyczny Towarzystwa Jezusowego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1565–1773)”. Projekt cywilizacyjny jezuitów wymyślony we wczesnej epoce nowożytnej był możliwy dzięki bibliotekom założonym przy ich uczelniach, szkołach i kościołach, w których gromadzono m.in. druki muzyczne i rękopisy. W tym czasie biblioteki te stworzyły rodzaj szerokiej sieci kulturalnej i wzięły ważny udział w rozpowszechnianiu repertuaru muzycznego. Proces ten został ułatwiony dzięki mobilności członków zakonu, którzy często zmieniali miejsce swojej działalności.

Ostatnie wystąpienie dotyczyło nieznanych prac Amandusa Ivanschiza (1727–1758), który był jednym z najbardziej znanych kompozytorów monastycznych swoich czasów. Ponad 390 rękopisów jego prac znajduje się w prawie 100 archiwach w 12 krajach europejskich. Dr Maciej Jochymczyk z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przedstawił nowo znalezione kompozycje, a także omówił ich pochodzenie i atrybucję w kontekście odbioru i rozpowszechniania innych dzieł Ivanschiza.

Sesja plenarna

Organizatorzy kładą szczególny nacisk na aspekt naukowy, kulturalny i edukacyjny wydarzenia. Program naukowy Kongresu obejmuje szerokie spektrum zagadnień, którymi zajmują się poszczególne Sekcje IAML, a dotyczą one: nowych technologii informacyjnych w muzyce, opracowania źródeł i kolekcji muzycznych, prawa autorskiego dla dokumentów elektronicznych, edytorstwa muzycznego, dokumentowania życia artystycznego oraz zarządzania kolekcjami muzycznymi.

W trakcie Kongresu miało miejsce spotkanie Forum of National Representatives. Reprezentanci Narodowych Grup IAML, którzy tworzą Forum Przedstawicieli Narodowych (IAML Forum of National Representatives) spotkali się z Zarządem, aby dyskutować na temat działalności w poszczególnych krajach i regionach. Forum prowadził Balázs Mikusi, a Polską Grupę Narodową oficjalnie reprezentowała Hanna Bias. Spotkanie zgromadziło reprezentantów z 26 krajów.

Forum of National Representatives

Płaszczyzną wymiany doświadczeń były nie tylko sesje naukowe, ale też warsztaty poświęcone wykorzystaniu narzędzi cyfrowych w muzyce oraz technikom opracowania źródeł muzycznych. W tym roku IAML wprowadził nowe przedsięwzięcie o nazwie „Digital IAML”. Był to szereg powiązanych warsztatów i prowadzonych przez uczestników sesji na temat cyfrowych narzędzi dla bibliotek muzycznych. Chodziło o to, aby umożliwić uczestnikom na wszystkich poziomach umiejętności wspólne uczenie się poprzez wzięcie udziału w warsztatach poświęconych narzędziom cyfrowym w bibliotekach muzycznych, a także podczas sesji prowadzonych przez samych uczestników. Digital IAML zapewnił praktyczne wprowadzenie i rozwijanie biegłości w różnych obszarach związanych z bibliotekami i technologią, ucząc się w interaktywnym, nieformalnym, spontanicznym i produktywnym środowisku współpracy.

W sesji „Hot topics”, która jest otwarta na każdy temat i zagadnienie zabrał głos Michał Pieńkowski (Filmoteka Narodowa w Warszawie), który opowiedział o projekcie "Bibliografia fonografii polskiej" (Źródła do badań fonografii polskiej od 1878 roku do czasów współczesnych) prowadzonym obecnie przez Sekcję Fonotek SBP. Projekt ma na celu stworzenie bazy informacji o recenzjach nagrań oraz artykułach prasowych i innych źródłach pisanych dotyczących przemysłu fonograficznego w Polsce. Prezentacja spotkała się z dużym zainteresowaniem i wywołała ożywioną dyskusję, również na temat opracowywania zbiorów fonograficznych w bibliotekach.

Michał Pieńkowski (Filmoteka Narodowa w Warszawie) w sesji Hot topics

Kongresowi towarzyszyła wystawa poświęcona historii gromadzenia kolekcji muzycznej w Bibliotece Jagiellońskiej zatytułowana „Od teoretycznych traktatów do kompozytorskich arcydzieł – muzykalia w Bibliotece Jagiellońskiej na przestrzeni wieków”, dostępna również w wersji elektronicznej w Bibliotece Kraków. Celem wystawy było zaprezentowanie wyboru szczególnie cennych i interesujących rękopisów i druków muzycznych, przechowywanych w murach Biblioteki Jagiellońskiej. Muzykalia zostały zestawione i ukazane w taki sposób, by oddać w miarę możliwości chronologię gromadzenia i przyrastania kolekcji oraz historyczne przemiany w profilu gromadzonych zbiorów. Starano się przede wszystkim wydobyć specyfikę kolekcji muzykaliów, wynikającą z jednej strony ze ścisłego, genetycznego powiązania zbiorów Biblioteki z dydaktyczną i naukową działalnością Uniwersytetu, z drugiej strony z funkcjonowania Biblioteki Jagiellońskiej w świadomości Polaków, co najmniej od XIX wieku, jako bibliotheca patria – biblioteka ojczysta, mająca gromadzić skarby polskiej, narodowej kultury, z trzeciej zaś, z faktu, że przechowywane w niej muzykalia mają doniosłe znaczenie nie tylko dla lokalnej, ale również europejskiej i światowej kultury muzycznej.

Ponadto w programie kulturalnym Kongresu znalazły się trzy koncerty muzyki polskiej, zorganizowane w świątyniach krakowskich. Pierwszy Schubert i Nowakowski – Kwintet fortepianowy u progu romantyzmu  odbył się w Bazylice św. Franciszka z Asyżu. Występ zorganizowany został przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w Warszawie.

Koncert Schubert i Nowakowski – Kwintet fortepianowy u progu romantyzmu

Koncert organowy w wykonaniu Prof. Andrzeja Białko miał miejsce w Kolegiacie św. Anny, a w Kościele św. Katarzyny odbył się koncert w ramach 15. Festiwalu Muzyki Polskiej. Program poświęcony był wyłącznie muzyce polskiej od końca XVIII do XX wieku. Utwory Ignacego Jana Paderewskiego, Feliksa Janiewicza, Mieczysława Karłowicza, Tadeusza Bairda i Mieczysława Weinberga wykonała Sinfonietta Cracovia, Michał Janicki (baryton) i Krzysztof Grzybowski (klarnet), dyrygował Jurek Dybał.

Co warte odnotowania, Paderewski pozostawił swój młodzieńczy utwór Suity niedokończony i w późniejszych latach nie miał czasu, aby do niego wrócić. Suita została ukończona w 2018 roku przez polskiego kompozytora Sławomira Stanisława Czarneckiego. Koncert poprzedziło przekazanie przez Czarneckiego rękopisu ukończonej czwartej części Suity Aleksandrze Patalas - dyrektor Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przekazanie rękopisu Sławomira Stanisława Czarneckiego na ręce dyrektor Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Aleksandrze Patalas

Jednym ze stałych punktów programu są wycieczki, dzięki którym uczestnicy mają okazję zwiedzić miasto i poznać bliżej kulturę kraju organizującego Kongres. Organizatorzy zaplanowali zwiedzanie Krakowa oraz okolic. Odbyły się następujące wycieczki: Muzyczny Kraków, Królewski Kraków, Podziemia Rynku, Kopalnia Soli w Wieliczce, Zamek Pieskowa Skała / Ojcowski Park Narodowy.

Oprócz tego zorganizowaliśmy dodatkowo wycieczkę do Ośrodka Dokumentacji Życia i Twórczości Ignacego Jana Paderewskiego, znajdującego się w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz zwiedzanie Biblioteki Jagiellońskiej, której historia powiązana jest nieodłącznie z Uniwersytetem Jagiellońskim, stąd też za datę jej utworzenia uznaje się rok 1364.

Największym zainteresowaniem cieszyła się prezentacja nowoczesnego systemu transportu książek - System Tele-Lift. Jest to sterowany komputerowo system wagoników, który podwieszonymi szynami, wprost z rąk magazynierów, dostarcza książki do miejsca zamówienia: wypożyczalni lub jednej z czytelni. Bankiet pożegnalny odbył się w unikalnych wnętrzach Zamku Królewskiego w Niepołomicach. Przez wieki niepołomicki zamek stanowił wypoczynkową rezydencję królewską zwaną "drugim Wawelem". Kolację uświetnił pokaz tańców dworskich oraz zabawy, które przygotował zespół Corona Amadeus.

Farewell Dinner i tańce dworskie

Kongres IAML 2019 w Krakowie to doniosłe wydarzenie dla kultury muzycznej i całego środowiska bibliotekarskiego w Polsce. Był wspaniałą okazją do przypomnienia osiągnięć Sekcji Bibliotek Muzycznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – Polskiej Grupy Narodowej IAML, jej wkładu w dbałość o narodowe dziedzictwo muzyczne i rozwój wiedzy o polskich źródłach muzycznych. Dzięki swojej aktywności na forum IAML polscy bibliotekarze cieszą się od lat dużym uznaniem międzynarodowego środowiska muzycznego. Kongres IIAML w Krakowie umocnił postrzeganie bibliotek polskich na arenie międzynarodowej, jako ważnych ośrodków światowego dziedzictwa kulturowego.

Część polskiej grupy

Zapraszamy do śledzenia fanpage’a Sekcji Bibliotek Muzycznych SBP na Facebooku gdzie sukcesywnie jest uzupełniana relacja z Kongresu i wystąpienia polskich prelegentów: https://www.facebook.com/IAMLPL/

Podczas trwania Kongresu przejęliśmy również prowadzenie fanpage’a IAMLu na Facebooku i Instagramie: https://www.facebook.com/iamlaibm/, @iaml.aibm

H.Bias 

Fot. Anna Bzdęga, Paweł Nodzak, Attilio Bottegal