Relacja z konferencji „Młody dorosły w bibliotece – wyzwania, szanse, inspiracje" (11-12 czerwca 2019, Warszawa)

Tematyka dwudniowego spotkania w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Warszawie ujęta została w czterech sesjach. Sesję I – Okolice biblioteki prowadziła przewodnicząca SBP, Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska. Otwierał ją referat prof. Małgorzaty Żytko (UW) pt.: „Kim jest młody dorosły”. Autorka sprecyzowała definicję „młodego dorosłego” zaglądającego do książki, jego preferencje czytelnicze, poszukiwania odpowiedzi na pytania egzystencjalne itp.

Spotkania z młodym dorosłym, z punktu widzenia doświadczeń długoletniego nauczyciela przedstawił Jan Wróbel, który zwrócił uwagę na charakterystyczne dla młodzieży zachowania, przewartościowanie postaw czytelniczych, grę z konwencjami i tradycją.

Oczekiwania nastoletnich czytelników wobec lektury książkowej zaprezentowała dr Zofia Zasacka (Instytut Książki i Czytelnictwa BN). Podjęła kwestię, jakie książki i teksty literackie stanowią wspólne doświadczenie lekturowe współczesnych nastolatków. Poprzez analizę książek szczególnie cenionych przez nastoletnich czytelników omówiła style czytania, ukazała różnice w chłopięcych i dziewczęcych oczekiwaniach wobec lektury książkowej.

Kolejna referentka - dr Dorota Grabowska (UW) omówiła wytyczne IFLA w sprawie obsługi młodzieży w bibliotekach publicznych. Biblioteki mają wspierać młodzież w przejściu etapu między dzieciństwem a dorosłością poprzez m.in. dostarczanie odpowiednich źródeł informacji oraz stworzenie przestrzeni, w której będą dobrze się czuć i rozwijać intelektualnie, emocjonalnie i społecznie. Autorka skonfrontowała wytyczne z sytuacją w polskich bibliotekach, przedstawiła przykłady ciekawych pomysłów w zakresie form i metod pracy z młodymi czytelnikami.

Bazując na wytycznych IFLA, dr Michał Zając (UW) zaprezentował trendy i rozwiązania w światowym (głównie anglosaskim) bibliotekarstwie, które odwołują się do nowej strategii użytkowania mediów, zarówno papierowych, jak i przede wszystkim elektronicznych. Przybliżył zebranym koncepcje młodzieżowej biblioteki partycypacyjnej, w której pewne funkcje zarządzania placówką powierza się młodzieży. Omówił także działania biblioteczne koncentrujące się na otwarciu drzwi placówek na te grupy młodzieżowych odbiorców, którzy dotychczas nie znajdowali się w polu widzenia bibliotek – osoby biedne, imigranci, osoby z kręgu LGBT. Każda z tych grup – przez swoja charakterystykę – wymusiła powstanie nowych form i metod pracy.

Sesję zakończyło wystąpienie prof. dr hab. Michała Rogożą ( Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) na temat oferty polskiego rynku książki i stopnia jej dostosowania do wymagań młodego czytelnika.

Sesję II zatytułowaną „Okolice książki: prowokacje”, którą prowadziła dr Danuta Świerczyńska-Jelonek otwierało wystąpienie Macieja Skowery (UW). Prelegent poruszył zagadnienie funkcjonowania we współczesnej kulturze klasycznych tekstów literatury dziecięcej, uznawanych za arcydzieła. Zwrócił uwagę na nowoczesne sposoby (m.in. gry wideo, aplikacje na urządzenia mobilne), jakimi bibliotekarze mogą zainteresować młodych ludzi kanonicznymi opowieściami, postrzeganymi często jako przestarzałe, nieprzystające do czasów współczesnych.

Odniesienia młodych do literatury klasycznej znalazły się też w wystąpieniu Anny Marii Mik (UW) pt.: „Nowe szaty Antyku”.

Krzysztof Rybak (Wydział „Artes Liberales” UW) w prelekcji pt.: Narracje holokaustowe – traumatyzować czy tabuizować? podkreślił, że wątki związane z żydowskimi ofiarami II wojny światowej stały się jednym z wiodących zagadnień w prozie historycznej dla młodych odbiorców. Od 2007 roku, kiedy ukazała się ceniona przez krytykę „Kotka Brygidy” Joanny Rudniańskiej, temat ten nieprzerwanie powraca w kolejnych tekstach, zarówno rodzimych, jak i tłumaczonych na język polski. Na przykładzie publikacji wydanych w XXI wieku, w tym w formie książeczek obrazkowych autor rozważał zjawiska możliwego wywołania traumy w czytelniku dziecięcym, (nie)podejmowanie tematów tabu, takich jak śmierć i antysemityzm.

Kolejny referat, wygłoszony przez Martę Niewieczerzał (UW) miał na celu przybliżenie obrazu miasta, który pojawia się we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Na analizowany wizerunek składa się nie tylko zabudowa architektoniczna, tkanka materialna, zmieniająca się wraz z upływającymi latami, lecz także społeczność, wszelkie wizje artystyczne, legendy i baśnie, które budują tę niematerialną część miasta. Autorka podpowiedziała , jak bibliotekarze mogą wykorzystać legendy i baśnie dotyczące konkretnej przestrzeni miejskiej, zainteresować młodych ludzi tego typu tekstami oraz pokazać, że wiele postaci historycznych, baśniowych i fantastycznych może wciąż „żyć” we współczesnym mieście.

Do historii nawiązywała też Agnieszka Dobrowolska (UW) w referacie: Współczesna proza inicjacyjna: jak rozmawiać o najnowszej historii? Autorka szukała odpowiedzi na pytania: Czy historia najnowsza interesuje młodych? Czego od niej oczekują i czy jest ona dla nich pomocna? Omówiła treści książek, których akcja umieszczona została w  przeszłości na tyle niedawnej, że żyją jeszcze świadkowie opisywanych wydarzeń. Analizie poddane zostały strategie narracyjne podejmowane przez autorów oraz to, w jakim stopniu wpływają one na zainteresowanie czytelników i kształtują ich wiedzę historyczną.

Portrety pisarzy, artystów zaprezentowane w popularnym i cenionym swego czasu przez młodzież czasopiśmie „Płomyk” omówiła Aleksandra Gąsowska (UW).  

Z kolei Aleksandra Korczak, doktorantka z Zakładu Literatury Popularnej, Dziecięcej i Młodzieżowej Wydziału Polonistyki UW w referacie „Co to znaczy być dziewczynką? omówiła wizerunki niedorosłych bohaterek w lekturach szkolnych znajdujących się w najnowszej podstawie programowej kształcenia polonistów, obowiązującej od 2017 r. W prowadzonych przez autorkę badaniach uwzględniono studia nad płcią kulturową (gender studies), analizę stosunku postaci literackich do własnego wyg lądu (mit urody), cele, motywacje i relacje bohaterek z otoczeniem, ich ambicje i wpływ na swój los.

Na koniec sesji II dr Weronika Kostecka (UW) poruszyła temat wielokulturowości literatury.

Sesję III poświęconą wyzwaniom prowadziła dr Dorota Grabowska. Otwierało ją wystąpienie Ewy Grudy na temat odniesienia współczesnej książki do zagadnień psychologicznych związanych z młodzieńczym buntem. Następnie Katarzyna Mazur-Lejman (UW) przybliżyła uczestnikom złożoną problematykę współczesnej dramaturgii dla młodzieży, obejmującą procesy kulturowe i społeczne, analizę pełnionych przez nią funkcji. Referentka szukała odpowiedzi na pytanie – jak można włączyć dramat do obiegu czytelniczego i czy jego istnienie może zatrzymać młodych dorosłych w kręgu czytelników.

Ewelina Rąbkowska (Muzeum Książki Dziecięcej ILP UW) w referacie Współczesna proza inicjacyjna: ludzki świat według zwierząt omówiła modyfikacje zagadnień związanych z przyrodą, a w szczególności ze zwierzętami, w polskiej prozie inicjacyjnej z ostatnich 50 lat. Na przykładach powieści takich autorów, jak: Anna Onichimowska, Ewa Przybylska, Ewa Nowak, Grzegorz Gortat, Adam Lang oraz Marcin Szczygielski zwróciła uwagę, że przyroda jest nie tylko tłem, ale i towarzyszem dorastania, pojawia się motyw wczucia się młodego bohatera w kruchość środowiska, a także liczne świadectwa bolesnego zerwania w okresie adolescencji dziecięcej więzi ze zwierzętami, jako znaku upływu czasu i oddalania się od rajskości dzieciństwa.

Motyw dziecka zbawcy (infant salvator) we współczesnej literaturze przedstawiła Marta Jaworek. Występują dwa typy bohaterów – jeden obdarzony niezwykłymi zdolnościami, by ocalić ludzkość (cykl o Harrym Potterze J.K. Rowling, Gra EnderaO. S.Carda) oraz drugi – bohater „ukryty”, nie posiadający nadprzyrodzonych cech, a mimo tego zmuszony ratować świat przed zagładą (Król K. Ryrych). Dziecięcy bohater staje przed odpowiedzialnością, która przerosłaby niejednego dorosłego człowieka. Jednocześnie ponosi emocjonalne i psychologiczne koszty, co jest już opisywane w literaturze fachowej (Dorosłe dzieci K. Schier), ale społecznie wciąż niedoceniane.

Sesję zakończyło wystąpienie prof. dr hab. Grzegorza Leszczyńskiego (UW), który podjął refleksje nad kierunkami zmian postaw i oczekiwań środowisk związanych z książką dla młodego odbiorcy, wymuszonych sytuacją drastycznej i pogłębiającej się zapaści czytelniczej. Odwołując się do metafory "grzechów głównych" i "cnót kardynalnych" wskazał, co w postawach dorosłych utrudnia dostęp młodego pokolenia do książki i biblioteki ("grzechy główne"), a co dostęp ten prowokuje ("cnoty kardynalne").

W dyskusji zamykającej część referatową konferencji uczestnicy podkreślali wyzwania, przed jakimi stoi dziś biblioteka, aby sprostać wymaganiom nastoletnich czytelników i być dla nich miejscem atrakcyjnym.

W drugiej części spotkania odbyły się trzy warsztaty prowadzone przez zespół specjalistów KLANZA, związanych z Polską Sekcją IBBY, w których wskazano: jak na podstawie książek rozmawiać z młodymi o trudnych sprawach (zajęcia prowadziły dr Grażyna Walczewska-Klimczak oraz Anna Lipińska); propozycję zajęć warsztatowych korzystnych dla rozwoju młodego czytelnika (Anna Sadowska, Grażyna Sobieska-Szostakiewicz); jak przeciwdziałać różnym uzależnieniom od nowoczesnych technologii, którym ulega młodzież (Beata Świderek, Magdalena Sowik).   

Anna Grzecznowska
foto: JF, ML