Biblioteki w cyberprzestrzeni: Inspiracje Światowego Kongresu IFLA Wrocław 2017 - relacja z konferencji

W dniach 13-14 listopada, w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy Bibliotece Głównej Województwa Mazowieckiego odbyła się kolejna konferencja SBP z cyklu „Automatyzacja bibliotek”, której temat przewodni brzmiał: „Biblioteka w cyberprzestrzeni”. Sponsorem Głównym była firma MOL, a partnerami: Instytut Książki (Zespół MAK+), Sygnity Business Solutions, Sokrates Software, Aleph Polska, PWN-Libra, Fundacja Techsoup, MPLC.

Spotkanie, w którym uczestniczyło ok. 80 bibliotekarzy z wszystkich rodzajów bibliotek, otworzyła Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska, przewodnicząca SBP. Pani przewodnicząca podkreśliła, że program tegorocznego spotkania współtworzyli, podobnie jak poprzednich edycjach, członkowie Sekcji Nowych Technologii Zarządu Głównego SBP, której obecnie przewodniczy Tomasz Sopyło (Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego). Program dwudniowego spotkania obejmował 20 referatów oraz 4 prezentacje firm świadczących usługi dla bibliotek z zakresu sprzętu i systemów IT, w tym oprogramowania.

W czasie trwania konferencji większość wystąpień była dostępna w serwisie YouTube Biblioteki na Koszykowej, zaś na portalu www.sbp.pl są abstrakty wszystkich referatów, planowane jest także podlinkowanie referatów.

13 listopada 2018 r. - dzień pierwszy

W sesji I referat wprowadzający dotyczący rozwoju technologii informacyjnych wygłosił dr hab. Marek Nahotko (Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ). Główną uwagę zwrócił na transformację modułu OPAC i pośrednio związanego z nim modułu katalogowania, jako modułów najbardziej charakterystycznych i specyficznych dla systemów bibliotecznych. Wyróżnił osiem generacji OPAC, charakteryzowanych przez trzy zmienne: cel komunikacyjny, forma prezentacji (interfejs) i funkcjonalność. Kolejne generacje zostały zilustrowane przykładami funkcjonujących systemów. Przedstawiono także kierunki rozwoju OPAC w najbliższej przyszłości, w tym położenie nacisku na zasoby, a nie katalogi.

Sesję II pt.: „Nowe modele budowy metadanych i dostępu do informacji”, którą prowadził dr M. Nahotko, otworzyła prezentacja dr Doroty Siweckiej (Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UWr.) na temat projektów Linked Data w europejskich bibliotekach narodowych w latach 2007-2017. Autorka omówiła pięciogwiazdkowy schemat otwartych danych powiązanych. Podkreśliła, że rosnąca ich popularność sprawia, że z roku na rok przybywa bibliotek, które decydują się na otwieranie i łączenie danych bibliograficznych i autorytatywnych z innymi danymi w Internecie. Analizie poddano m.in. systemy organizacji wiedzy, sposoby publikowania danych, formaty zapisu danych, a także najpopularniejsze zasoby, do których linkowane są projekty bibliotek narodowych. W kolejnym referacie Leszek Śnieżko (Centrum NUKAT, BUW) odniósł się do zasad katalogowania RDA w kontekście technologii Linked Data, entuzjastycznie przyjętej przez środowisko bibliotekarzy. Omówił podstawowe rozwiązania zastosowane w celu przystosowania RDA do funkcjonowania w tej technologii (RDA Elements Set, Rejestr RDA, Open Metadata Registry). Zastanawiał się, czy te działania są najskuteczniejszym sposobem włączenia danych bibliotecznych do Sieci Semantycznej, czy też może dostrzegane są już inne, ciekawsze rozwiązania? W następnej prezentacji dr Piotr Malak (Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UWr.) poruszył zagadnienie metadanych (będących w zbiorach bibliotecznych podstawowym elementem dostępu użytkowników do informacji), jako elementów BigData, wykorzystywanych do badań w wielkiej skali. Przybliżył uczestnikom standardy zapisu metadanych oraz ścieżki ich przetwarzania na potrzeby badawcze BigData. Zaprezentował rezultaty dotychczasowych badań, problemy (m.in. w zakresie typów metadanych, form prezentacji) oraz wynikające z nich spostrzeżenia, dotyczące m. in. zmiany perspektywy podejścia do metadanych. Sesję zakończyła prezentacja Sponsora Głównego – firmy MOL pt.: „Cyberprzestrzeń – nowa przestrzeń, stare problemy”, która przedstawił Marcin Mystkowski. Przedstawiciel firmy MOL zastanawiał się, czy cyberprzestrzeń umożliwia opanowanie obserwowanego chaosu w gromadzeniu informacji. Omówił m.in. działania systemu PATRON, wykorzystywanego m.in. w Książnicy Podlaskiej.

Sesja III poświęcona była nowym technologiom, narzędziom i mediom w bibliotekach. W pierwszym referacie Tomasz Sopyło (Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego) przedstawił korzyści, wyzwania i problemy wykorzystania chmury publicznej (będącej odmianą chmury obliczeniowej) i usług chmurowych w bibliotekach, szczególnie w sferze zarządzania IT. Jako studium przypadku omówił wykorzystanie usługi Oracle Cloud Storage w macierzystej bibliotece do magazynowania plików generowanych w procesie digitalizacji zbiorów. Wykorzystanie wirtualnej rzeczywistości (VR) w kulturze i sztuce było przedmiotem wystąpienia Jakuba Ruszały (studio 11th Dimention). Referent przedstawił przykłady zastosowania VR w procesie rekonstrukcji i digitalizacji dzieł sztuki, użytkowania materiałów audiowizualnych, a także organizację projekcji VR na podstawie projektu De Profundis – Beksinski VR. Biblioteki przyszłości i ich rola w zmieniającej się rzeczywistości to temat poruszony przez Anetę Siwkę (MBP we Wrocławiu). Autorka omówiła niestandardowe działania Centrum Innowacji Przejście, funkcjonującego w strukturze MBP we Wrocławiu, które przyciągają do biblioteki zarówno młodzież, jak i seniorów oraz pozycjonują bibliotekę, jako miejsce nowoczesne, innowacyjne, kreatywne, otwarte na użytkowników i zaspokajające ich potrzeby. W bibliotece użytkowane są z powodzeniem nowe technologie, takie jak: VR, druk 3D, gaming, game development, ramifikacja.

Na koniec sesji III wystąpił przedstawiciel firmy Sygnity Business Solutions (producent systemu PROLIB) – Piotr Kurpiel, który w prezentacji „Czytelnik-Biblioteka. Nowe potrzeby, nowe możliwości” pokazał na przykładzie rozwiązań zaimplementowanych w katalogu bibliotecznym INTEGRO oraz w aplikacji mobilnej mPROLIB, w jaki sposób biblioteka może odpowiedzieć na zmiany technologiczne, które zachodzą w naszym otoczeniu. Cała gama nowych e-usług podnosi dostępność oferty biblioteki tj.: zdalna rejestracja, wsparcie w dostępie do księgozbioru osobiście i zdalnie (w tym książkomat), kontrola zobowiązań itp. Nowości te zostały zaimplementowane m.in. w Podkarpackich Bibliotekach Pedagogicznych.  Na koniec prelegent zaprosił do pobrania aplikacji mobilnej mPROLIB.

Sesję IV pt.: „E-państwo, e-kultura, e-nauka, e-biblioteka” rozpoczął Łukasz Kozak (Biblioteka Narodowa) referatem na temat rozwoju biblioteki cyfrowej Polona, w ramach projektu OMNIS. Podkreślił, że Polona nie będzie systemem ograniczającym się do udostępniania zdigitalizowanych zbiorów jednej instytucji, ale kompleksowym serwisem oferującym całkowicie nowe formy otwartości, analizy danych oraz pracy z materiałami. Może być wykorzystana m.in. do porównywania tekstów dzieł (rękopisów), tworzenia własnych TYPO. W chwili obecnej swoje zbiory w Polonie mają m.in. Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka XX. Czartoryskich, Instytut Książki. Kolejna referentka Ewa Kobierska Maciuszko (Centrum NUKAT, BUW) podsumowała 16 lat istnienia Narodowego Uniwersalnego Katalogu (NUKAT) - centralnego katalogu polskich bibliotek naukowych i akademickich. Pokazała, jak rozwijał się, ten jeden z największych w naszym regionie Europy, agregator metadanych bibliograficznych. Omówiła m.in. jego zawartość (wg. stanu na 31.12.2017 r. baza zawiera 15 120 435 rekordów bibliograficznych), finanse (roczny koszt utrzymania oscyluje na poziomie ok. 5 mln zł.), ofertę metodyczną i szkoleniową (rocznie ok. 100 godzin dla ponad 200 osób), a także najważniejsze prace zrealizowane w latach 2016-2018 (m.in. wprowadzenie standardu RDA w bibliotekach naukowych). Wskazała także kto może dołączyć do NUKAT (mogą to być również biblioteki publiczne), zakres współpracy międzynarodowej (m.in. z OCLC, VIAF, EURIG, RDA S.C.). Odniosła się ponadto do możliwości współpracy z projektem e-usługi oferowanej przez BN w ramach OMNIS.

Kolejny referent Tomasz Gruszkowski (Biblioteka Narodowa) omówił projekt Patrimonium, realizowany przez Bibliotekę Narodową i Bibliotekę Jagiellońską, który wyznacza nowe standardy merytoryczne, techniczne i informatyczne w cyfrowym udostępnianiu dziedzictwa kulturowego. Zapewnia on udostępnienie ok. miliona obiektów należących do domeny publicznej (ok. 652 tys. obiektów BN i ok. 349 tys. obiektów BJ), w postaci w pełni dostępnej dla potencjalnych użytkowników. Obok dostępności metadanych, wykorzystania urządzeń digitalizacyjnych o wysokiej jakości, łatwości wyszukiwania udostępnianych obiektów projekt umożliwia długoterminowe przechowywanie obiektów cyfrowych. Sesję zakończyło wystąpienie Pawła Tarkowskiego (Biblioteka Główna WUM), który przedstawił Polską Platformę Medyczną(PPM) – portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym tworzony przez 7 uczelni medycznych: Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu (lider projektu), Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Gdański Uniwersytet Medyczny, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Warszawski Uniwersytet Medyczny oraz Instytut Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi. Projekt realizowany jest w latach 2017-2020, w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, koszt - 37 276 341,60 zł. Celem projektu jest udostępnienie na jednej platformie zasobów nauki, obecnie rozproszonych w różnych bazach partnerów projektu. Platforma pozwoli na agregację danych z poszczególnych baz oraz umożliwi ich powszechne udostępnienie. Projekt jest spójny z polityką Unii Europejskiej oraz Polski w zakresie dążenia do otwarcia – publicznego udostępnienia – publikacji i danych naukowych powstałych z badań finansowanych z funduszy publicznych. Dane udostępnione na PPM będą szeroko obudowane metadanymi oraz dostosowane do przetwarzania maszynowego. W repozytorium, powstającym jako integralna część PPM, będą gromadzone zasoby pełnotekstowe. System PPM będzie platformą federacyjną, każdy z partnerów będzie miał autonomiczny system lokalny, dostosowany do swoich potrzeb. Na serwerach lidera PPM, planowane jest zainstalowanie platformy centralnej agregującej zasoby platform lokalnych.

14 listopada 2018 r. - dzień drugi

Drugi dzień konferencji, na początek sesji V poświęconej integracji i współpracy bibliotek, Małgorzata Jezierska (Biblioteka Narodowa) przedstawiła wyniki najnowszego raportu o stanie komputeryzacji bibliotek publicznych, m.in. w zakresie nasycenia bibliotek w komputery z dostępem do Internetu, ich przeznaczenia, stanu technicznego, opracowania komputerowego zbiorów (ok. 20% bibliotek jeszcze tego nie robi), korzystania z e-usług (ok. 78% bibliotek publicznych użytkuje systemy biblioteczne, ok. 10% stosuje e-learning), dynamiki wprowadzania usług sieciowych (najszybciej w bibliotekach publicznych woj. wielkopolskiego, mazowieckiego, zachodniopomorskiego, najwolniej – w bibliotekach podkarpackich), usług interaktywnych (liderem są biblioteki woj. śląskiego – ok. 70% bibliotek jest w sieci). Prelegentka za najważniejsze bariery rozwoju komputeryzacji uznała: szybkie zmiany w technologiach, co pociąga za sobą konieczność modernizacji sprzętu i oprogramowania, zmiany języka zapisu dokumentów, czynnik ludzki (brak w wielu bibliotekach profesjonalnego wsparcia informatycznego). W następnej prezentacji Izabela Ronkiewicz-Brągiel (Biblioteka Kraków) omówiła integrację baz czytelniczych i bibliograficznych czterech miejskich bibliotek publicznych Krakowa, z których 1 stycznia 2017 r. utworzono Bibliotekę Kraków. Szczegółowej analizie zostały poddane problemy związane z przygotowaniem systemu SOWA2SQL do konwersji danych, zdefiniowaniem przyszłych formatów scalonych danych oraz deduplikacją opisów bibliograficznych i kont czytelników. Program rozwoju bibliotek warszawskich przedstawił Leszek Napiontek (Urząd m.st. Warszawy – Biuro Kultury). Jego podstawą były dwa dokumenty: „Raport o stanie bibliotek warszawskich” (autorstwa A. Ociepa, dr W. Parfianowicz-Vertun, dr R. Chymkowski) oraz „Plan wykonawczy rozwoju bibliotek m.st. Warszawy "(opracowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Fundację Kultury Dialogu). Cele programu: połączenie zalet scentralizowanego systemu z walorami bibliotek dzielnicowych, zmniejszenie nierówności między bibliotekami, uwolnienie potencjału personelu bibliotecznego. W warszawie działają 202 biblioteki. Prelegent omówił najważniejsze działania podjęte w latach 2017-2018, do których zaliczył m.in. budowę katalogu centralnego dot. integracji zasobów bibliotek warszawskich i możliwości użycia karty miejskiej, jako karty bibliotecznej (etap I – XII 2018), etap II – XII 2019, etap III – od I 2020 r.), nową ujednoliconą identyfikację wizualną bibliotek warszawskich, działania wizerunkowe skierowane do środowiska bibliotekarzy (m.in. wyrównanie płac). W ramach wystąpień partnerów Jerzy Nowak z Fundacji Techsoup zaprezentował możliwości wsparcia technologicznego bibliotek, obejmującego możliwość bezpłatnego użytkowania pakietu Office 365, czy też duże rabaty (60-95% ceny) na zakup sprzętu sieciowego (po leasingowego, ale z gwarancją), oprogramowania, usługi chmurowe, szkolenia (np. crowdfunding, fundrising). Sesję zakończyło wystąpienie Leszka Masadyńskiego z firmy Sokrates Software na temat oferty usług dla bibliotek związanych z użytkowaniem systemu SOWA, w tym SowaSQL (m.in. portal w.bibliotece.pl, obsługa książkomatu, nowy OPAC, spełnienie wymagań dot. RODO, bezpłatne szkolenia użytkowników, stały monitoring działania instalacji itp.).

Ostatnia (VI) sesja, prowadzona przez dr Barbarę Budyńską (sekretarza generalnego SBP) dotyczyła narzędzi i usług informatycznych w działalności bibliotek. Otwierała ją prezentacja Wojciecha Kowalewskiego (WBP w Krakowie) na temat katalogów zbudowanych z encji. Referent przedstawił analizę zawartości informacyjnej wybranych katalogów OPAC bibliotek, które wdrożyły nowy model opracowania zbiorów, uwzględniając implementację zasad RDA i Deskryptorów BN. Sformułowano wnioski dotyczące zarówno użyteczności wykorzystywanego systemu bibliotecznego (z uwzględnieniem narzędzi wyszukiwawczych w OPAC), jak i oferowanych przez bibliotekę wojewódzką usług dla użytkowników w dobie sieci semantycznej. W kolejnej prezentacji Krystyna Kasprzyk ( WBP w Krakowie) omówiła prace prowadzonych przez zespół bibliografów opracowujących Bibliografię Małopolski nad zastosowaniem Deskryptorów BN w bazie rejestrującej zbiory regionalne. Podjęła kwestie odnoszące się zarówno do przystosowania oprogramowania - w którym powstaje baza - do wymogów nowego opracowywania zbiorów, jak też wypracowanych sposobów przekształcania charakterystyk rzeczowych opracowanych w JHP BN na tożsame, ale wyrażone w Deskryptorach BN, w sposób nie wyłączający bazy z użytkowania. W chwili obecnej prowadzone są prace w zakresie uzupełnienia rekordów bibliograficznych w polu 045, korekty złożonego hasła geograficznego oraz usunięcia wszystkich określników chronologicznych (zamiana na deskryptorowe). Tomasz Cieślik (Instytut Książki) przedstawił dane na temat rozwoju systemu MAK+, który działa od 10 lat i korzysta z niego 918 bibliotek głównych i 1358 filii, skatalogowano ok. 25 mln egz. pozycji, zawiera 4,2 mln opisów bibliograficznych, posiada 650 tys. zapisanych czytelników. W br. w związku z wprowadzeniem RODO zdecydowano się na wdrożenie niestandardowego systemu zabezpieczeń Database Activity Monitoring, który monitoruje korzystanie z danych osobowych oraz analizuje działania mogące naruszać politykę bezpieczeństwa. Odnosząc MAK+ do kontekstu projektu OMNIS prelegent podkreślił, że podstawowa idea budowy systemu MAK+, polegająca na faworyzowaniu katalogowania za pomocą opisów bibliograficznych Biblioteki Narodowej, okazała się kluczową dla łatwości integracji z e-usługą OMNIS. Wszystkie książki skatalogowane w systemie MAK+ przy wykorzystaniu opisów bibliograficznych Biblioteki Narodowej będą natychmiast lokalizowane przez wyszukujących czytelników.

Kolejny prelegent – dr Mariusz Jarocki (Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UMK) przedstawił zagadnienie open source w bibliotekach, w kontekście 20-lecia tej inicjatywy. Oprogramowanie o Otwartym Kodzie Źródłowym (Open Source, OS) powstało w 1998 r.; od początku w jego wdrażaniu byli bibliotekarze i specjaliści informacji naukowej. Dzięki nim na rynku IT pojawiło się wiele rozwiązań dedykowanych bibliotekom. Referent przedstawił najczęściej użytkowane na świecie systemy wykorzystujące OS (KOHA, Evergreen, BiblioteQ, SLIMS, NewGenLib, OpenBiblio), repozytoria i biblioteki cyfrowe (Dspace, Omeka, Eprints, Fedora Commons, Greenstone, Invenio, Kete, Islandore), a także systemy CMS-portale (WordPress, Joomla, Drupal) i inne (np. Moodle, Open Journal System, MediaWiki. Podkreślił, że OS ma zastosowanie ponadto w autorskich bazach danych, programowaniu oraz dystrybucji systemu informacyjnego. Obchodzony jubileusz istnienia OS skłania do zastanowienia się nad przyszłością Otwartego Oprogramowania w bibliotekach. Ostatni w konferencji referat dotyczył przykładów wykorzystania narzędzia OS w bibliotekach i miał postać dwugłosu. Jako pierwsza wystąpiła Małgorzata Żak (Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy), która zaprezentowała system OMEKA i jego wykorzystanie do tworzenia społecznego archiwum cyfrowego w projekcie Wolskie Regionalia. Zauważyła, że system umożliwia korzystanie z wersji bezpłatnej, jest łatwy w zarządzaniu, umożliwia zamieszczenie wielu typów dokumentów (fotografie, obrazy, dokumenty tekstowe, pliki audio-wideo) w różnych językach, wzbogacenie o dodatkowe wtyczki rozszerzające funkcje, modyfikację wyglądu, wsparcie techniczne (dzięki stronie internetowej zasobnej w przydatne informacje) itp. W drugim wystąpieniu Ryszard Dróżdż (Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy Biblioteka Główna Woj. Mazowieckiego) przedstawił wykorzystanie systemu KOHA do obsługi biblioteki, który pozwala na zautomatyzowanie procesów zachodzących w małej lub dużej placówce. Cechy wyróżniające Koha: w pełni funkcjonalny ILS, wielojęzyczność, możliwość przeszukiwania pełno tekstowego, zgodność ze standardami bibliotek, obsługa przez przeglądarkę internetową powodują, że zdobywa on coraz większe uznanie w bibliotekach polskich (obecnie jest użytkowany w 37 placówkach). Zaprezentował także system VuFind, który pozwala nam na zbudowanie alternatywnego Opac dla sytemu bibliotecznego lub może posłużyć jako system do przeszukiwania różnych zasobów biblioteki (np. biblioteki cyfrowej). W dyskusji podsumowującej konferencję podkreślono wieloaspektowość tematyki spotkania, problemy i wyzwania w zakresie wykorzystania nowych technologii w bibliotekach. Przewodnicząca SBP poinformowała o planowanej publikacji pokonferencyjnej, co spotkało się z aplauzem uczestników. Wyrazili oni również zainteresowanie zamieszczeniem na portalu www.sbp.pl wszystkich prezentacji.

>> Galeria zdjęć <<

Tekst: Anna Grzecznowska

Foto: JF/SBP.pl