100 rocznica urodzin Henryka Sawoniaka

Henryk Sawoniak należał do grona najwybitniejszych współczesnych bibliotekarzy i bibliografów polskich. Był autorem publikacji słownikowych i bibliograficznych z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, mających fundamentalne znaczenie dla rozwoju polskiej myśli bibliotekarskiej oraz nauczycielem wielu pokoleń bibliotekarzy.

Urodził się w Warszawie 12 kwietnia 1912 r. W 1930 r. podjął studia ekonomiczne w Wyższej Szkole Handlowej, które ukończył w 1934 r. uzyskując dyplom zawodowy (praca dyplomowa poświęcona „Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Pracy w Waszyngtonie w roku 1919”). W październiku 1935 r. rozpoczął pracę jako praktykant w Bibliotece Szkoły Głównej Handlowej, a następnie przez półtora roku był księgowym i kierownikiem Biura Zarządu Głównego Zrzeszenia Pracowników Banku Rolnego w Warszawie. Od kwietnia 1938 r. do wybuchu wojny pracował w Funduszu Kultury Narodowej przy Urzędzie Rady Ministrów jako księgowy i bibliotekarz.

5 września 1939 roku został ewakuowany wraz z biurami Urzędu Rady Ministrów do Lublina, 17 września został wzięty do niewoli przez wojska rosyjskie, następnie na mocy porozumienia między Rosją i Niemcami stał się niemieckim jeńcemwojennym, przetrzymywanym w stalagu pod Norymbergą, potem w obozie podchorążych w Oberlangen, a w ostatniej fazie wojny w Arbeitskomando koło Düsseldorfu i koło Osmanbück. Po wyzwoleniu przez wojska brytyjskie przedostał się do Francji. Po wojnie uczył w Gimnazjum Polskich Sił Zbrojnych w La Coutine (1945-1947). W 1947 r. jako repatriant przez Wielką Brytanię wrócił do Warszawy. Po powrocie do kraju odbył czteromiesięczne przeszkolenie w Bibliotece SGH, a następnie objął stanowisko kierownika Biblioteki Oddziału SGH w Łodzi. Pracował tam do końca 1950 roku. Po powrocie do Warszawy w styczniu 1951 r. został zatrudniony przez dyrektora Władysława Bieńkowskiego w Bibliotece Narodowej. Od początku związany był z Instytutem Bibliograficznym, kierowanym wówczas przez Adama Łysakowskiego. Początkowo pracował przy uzupełnianiu słownika tematów przedmiotowych, przez rok był kierownikiem Pracowni Centralnie Drukowanych Kart Katalogowych, następnie kierownikiem Pracowni Dokumentacji Księgoznawczej, a od lipca 1955 r. objął stanowisko kierownika Zakładu Teorii i Organizacji Bibliografii, gdzie pracował do chwili odejścia z BN w 1972 r. Przez wiele lat pełnił obowiązki nieoficjalnego zastępcy dyrektora Instytutu Bibliograficznego.

Podjęcie pracy w Bibliotece Narodowej było momentem przełomowym w karierze zawodowej H. Sawoniaka. Jak sam często powtarzał życzliwa atmosfera panująca w BN i zachęta przełożonych do podejmowania nowych zadań wykraczających poza podstawowe prace bibliotekarskie sprawiły, że odszedł od wyuczonego zawodu ekonomisty w kierunku bibliotekarstwa. Decyzji swojej Pan Henryk nigdy nie żałował. O zaangażowaniu i intensywności pracy może świadczyć bogata bibliografia Jego prac, zawierająca ponad 100 pozycji.

Głównym obszarem zainteresowań H. Sawoniaka stała się bibliografia. Uważał się za samouka w tej dziedzinie, a jednak Komisja Egzaminacyjna dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy Ministrze Szkolnictwa Wyższego po zapoznaniu się z dorobkiem naukowym, organizacyjnym i dydaktycznym H. Sawoniaka w zakresie bibliotekarstwa w dniu 5 maja 1966 roku uznała ten dorobek za równorzędny ze złożeniem egzaminu bibliotekarskiego dla kandydatów na stanowiska bibliotekarzy dyplomowanych.

W 1970 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego przedstawiając pracę „Rozwój i metodyka powszechnych i narodowych bibliografii bibliografii”.

Henryk Sawoniak przez wiele lat był redaktorem „Biuletynu Instytutu Bibliograficznego” i Prac Instytutu Bibliograficznego. Opracował m.in. 9 roczników „Bibliografii Bibliografii i Nauki o Książce”, „Bibliografię bibliografii polskich za lata 1951-1960” oraz kilkanaście roczników „Bibliografii Analitycznej Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Piśmiennictwo zagraniczne”, będącej dodatkiem do „Przeglądu Bibliotecznego”. Uczestniczył też w pracach Komisji Normalizacyjnej (przez pewien czas jej przewodniczył), był autorem kulku norm.

Oprócz zagadnień ściśle zawodowych, Pana Henryka interesowały również dzieje Warszawy (posiadał ciekawy księgozbiór varsavianów). Trzeba też wspomnieć o Jego największej miłości – Tatrach, gdzie starał się spędzać wszystkie wolne od pracy chwile.
Po odejściu z BN w 1972 r. podjął pracę w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku starszego kustosza dyplomowanego w Oddziale Prac Naukowych, gdzie pracował do emerytury na którą odszedł w 1977 r. W latach 1975-1978 pracował jako nauczyciel akademicki na stanowisku docenta w Zakładzie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej na Uniwersytecie Śląskim.

W 1976 roku opublikował będący efektem wielu lat pracy „Międzynarodowy słownik akronimów z zakresu informacji naukowej, bibliotekarstwa i dziedzin pokrewnych”, którego nową wersję opracował przy współpracy córki Marii Witt. Trzy kolejne, poprawione i uzupełnione wydania tego słownika ukazały się w wydawnictwie Saur, wyspecjalizowanym w publikacjach informacyjnych.

Po przejściu na emeryturę nadal intensywnie pracował. W Ossolineum opublikował „Międzynarodową bibliografię bibliografii z zakresu informacji naukowej, bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, 1945-1978” i zbierał materiały do kolejnego wydania obejmującego następne 10 lat.

Po sukcesie „Międzynarodowego słownika akronimów…” Maria Witt zaproponowała Klausowi Saurowi wydanie kolejnego dzieła Ojca: w 1999 roku ukazała się kontynuacja polskiego wydania „Międzynarodowej bibliografii bibliografii…” w wersji dostosowanej do potrzeb zagranicznego odbiorcy, obejmująca lata 1979-1990 – „International bibliography of bibliographies In library and information scence and relatedfields (oznaczona jako vol. II). Pod koniec 2002 r. został opublikowany vol. I, za lata 1945-1978, będący nową wersją wydania Ossolineum z 1985 r., z wieloma uzupełnieniami przygotowanymi przez M. Witt. Na krótko przed śmiercią Henryk Sawoniak otrzymał dzieło swojego życia.

Zmarł 30 stycznia 2003 r. Był członkiem SBP, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Honorowa Odznaką SBP oraz Odznaką Zasłużony Działacz Kultury.

Hanna Kęsicka

Henryk Sawoniak

Moj Ojciec mial przeświadczenie że robi rzeczy przydatne nie tylko chwilowo...

W istocie, wypracowane przez niego metody przetrwały. Z ogromną satysfakcją spostrzegłam, podczas poranka wspomnieniowego w 2007 roku że nowa bibliografia opublikowana przez BN została zbudowana na podstawie zasad głoszonych przez mego Ojca, metod uznanych dziś powszechnie na swiecie. 

Nie zdarzylo sie w zadnej bibliografii zeby zamieszczano fotografie autora. Bibliografia nie jest ksiegą pamiatkową. Tylko szczegolny szacunek i uznanie dla pracy mego Ojca skłonil wydawcę do złozenia mu holdu w tej postaci.

Niech spoczywa dalej w pokoju.

Maria Witt

Biogram Henryka Sawoniaka opracowany przez Jadwigę Sadowską oraz wspomnienie córki o Ojcu jest opublikowane w T. 11 pt. "Bibliotekarze warszawscy" - wydanym w serii SBP "Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych" 2010 s.157 - 169.