Sprawozdanie z 18th EBLIDA Council Meeting

W dniach 6-7 maja 2010 w Helsinkach odbyło się osiemnaste posiedzenie Rady Członków EBLIDA (EBLIDA Council Meeting for Members) oraz towarzyszącej dorocznej konferencji pt .Abolish Barriers, the role of libraries in an evolving Europe.

1. Posiedzenie Rady Członków EBLIDA
    Stowarzyszenie EBLIDA (European Bureau of Library, Information and Documentation Associations) powstało w 1992 roku jako niezależna organizacja wyrażająca opinie i reprezentująca interesy europejskich bibliotek oraz innych instytucji działających
w obszarze informacji naukowej. Jest główną instytucją wyrażającą opinie i stanowisko środowisk bibliotekarzy wobec Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz innych instytucji Unii Europejskiej.
    Od 2009 r. Polskę reprezentuje Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich ze statusem pełnego członkostwa. W poprzednich latach aktywny udział w pracach grupy roboczej EBLIDY do spraw prawa autorskiego (EGIL) brała Barbara Szczepańska jako reprezentantka EBIB, wspierana przez ZG SBP. Polska była przedostatnim krajem UE, który przystąpił do organizacji EBLIDA. To względy finansowe spowodowały przystąpienie SBP do EBLIDY dopiero w 2009 roku
    Obecnie, po raz pierwszy w historii tej organizacji, wszystkie kraje UE mają swojego przedstawiciela. EBLIDA liczy 135 członków, w tym 52 ze statusem Full Members. Członkowie organizacji mogą mieć status pełnego członka (Full Member) lub członka stowarzyszonego (Associate Member). Pełne prawa Full Member mają tylko ogólnokrajowe stowarzyszenia działające w obszarze bibliotekarstwa i informacji naukowej w krajach Unii Europejskiej, status członka stowarzyszonego mają podobne organizacje działające w krajach europejskich poza UE oraz biblioteki i inne organizacje zarówno z państw należących do UE jak i pozostałych krajów, a także sponsorzy.
    Głównym tematem dorocznego statutowego posiedzenia Rady Członków EBLIDA w Helsinkach było przegłosowanie zmian w Statucie organizacji oraz uchwalenie programu działania na lata 2010-2013. Celem wprowadzenia zmian statutu było usprawnienie procesu konsultacji i podejmowania decyzji przez członków organizacji, a także wzmocnienie pozycji członków stowarzyszonych. Wg przyjętych przez Radę EBLIDA zmian w Statucie, każdy członek o statusie Full Member dysponuje 5 głosami (dotychczas jednym), zaś członkowie stowarzyszeni otrzymali prawo do 1 głosu (poprzednio nie mieli żadnego). Inne zmiany dotyczyły usprawnienia podejmowania decyzji przez Biuro EBLIDY w Hadze.
    EBLIDA jako organizacja lobbystyczna wspierana przez sieć krajowych organizacji bibliotekarskich zamierza w najbliższych latach działać bardziej aktywnie i wyprzedzająco niż do tej pory przygotowując własne propozycje tworzenia europejskiej polityki bibliotecznej. Przyjęta na posiedzeniu Rady EBLIDY w Helsinkach strategia na lata 2010-2013 (EBLIDA Strategy 2010-2013: Lobbing for libraries) jest rozwinięciem założeń sformułowanych w 2009 przez EBLIDĘ i NAPLE (National Authorities on Public Libraries in Europe) w dokumencie Vienna Declaration podczas 17 posiedzenia Rady Członków EBLIDY w Wiedniu. Deklaracja Wiedeńska postuluje opracowanie przez Komisję Europejską tzw. białej księgi, która określi nowe zadania bibliotek publicznych w europejskim społeczeństwie wiedzy. Biała księga powinna być przygotowana przez grupę ekspertów reprezentujących europejskie biblioteki, powołaną przez Komisję Europejską. Konsekwencją prac Grupy Ekspertów powinno być utworzenie przez KE Europejskiego Centrum Wiedzy dla bibliotek publicznych, które dostarczy informacji o aktualnej sytuacji europejskich bibliotek publicznych. Deklaracja Wiedeńska postuluje nadto stworzenie specjalnych projektów finansowanych z funduszy UE wspierających rozwój bibliotek publicznych. Ostatnim czwartym postulatem Deklaracji jest wypracowanie rozsądnych zasad ochrony praw autorskich, które respektują prawa autorów i innych właścicieli praw autorskich, ale dopuszczają rozsądne wyjątki dla bibliotek. Wolny dostęp do zasobów w postaci cyfrowej należy do istotnych podstaw rozwoju społeczeństwa wiedzy.
    Strategia na lata 2010-2013 wytycza główne obszary działania EBLIDY. Organizacja nadal będzie promować i popularyzować zagadnienia prawne nie tylko dotyczące ochrony praw autorskich, ale wszelkich uregulowań prawnych wzmacniających pozycję bibliotek i archiwów w społeczeństwie wiedzy. W przypadku takich tematów jak:
- kultura i społeczeństwo informacyjne
- digitalizacja i dostęp online do zasobów
- kształcenie w dziedzinie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
- edukacja i kształcenie ustawiczne (lifelong learning)
celem EBLIDY będą działania wzmacniające rolę bibliotek, zwłaszcza bibliotek publicznych w efektywnym realizowaniu społecznych zadań. Nowym wyzwaniem EBLIDY planowanym na najbliższe lata będzie przygotowanie podstaw wspólnej Europejskiej Polityki Bibliotecznej opartej na postulatach wyrażonych w Deklaracji Wiedeńskiej.
    Działalność EBLIDY jest na co dzień koordynowana i realizowana w pięciu grupach roboczych. Najstarszą i najbardziej znaną jest Expert Group on Information Law (EGIL) monitorująca i opiniująca sprawy dotyczący wpływu prawa autorskiego na działalność bibliotek i instytucji naukowych w środowisku cyfrowym. W ostatnim okresie EGIL przedkładała stanowisko odpowiednim instytucjom Komisji Europejskiej (DG Information Society and Media, DG Internal Market) na temat tzw. dzieł osieroconych oraz zagrożeń dla swobodnego korzystania ze zdigitalizowanych europejskich dzieł, jakie stanowić może Google Book Settlement (porozumienie z bibliotekami dotyczące zasad korzystania z cyfrowych zasobów Google’a). Żadna z tych spraw nie została jeszcze jednoznacznie określona na forum KE, jednakże stanowisko EBLIDY wsparte podobnymi opiniami innych organizacji (IFLA-CLM, eIFL, FEP, LIBER, JISC, ENCES) jest brane pod uwagę. Członkowie EGIL wyrażali jednak niepokój, że opinie wydawców i właścicieli praw autorskich mają większą siłę oddziaływania w KE niż wyważone propozycje przedkładane w imieniu bibliotek europejskich przez EBLIDĘ i inne organizacje bibliotekarskie.
Pozostałe grupy robocze powołane w ostatnich latach nie mają jeszcze zbyt dużych osiągnięć. Wskazują jednak na istotne poszerzenie zakresu zainteresowań EBLIDY. Są to:
    EGGIS (Expert Group on Culture and Information Society)
    ILEG (Information and Library Education Group)
    JEGDO (Joint Expert Group on Digitization and Online Access)
    EGELL (Expert Group on Education and Lifelong Learning)
Na uwagę zasługują prace nowej, powołanej w 2008 roku, grupy roboczej ds. kształcenia w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji (ILEG). We współpracy z organizacją EUCLID (European Association for Library and Information Education and Research) EBLIDA zamierza opracować dokument dotyczący wdrażania w krajach Unii Europejskiej procesu bolońskiego i wpływ tych zmian na działalność bibliotek.
    Udział SBP w stowarzyszeniu EBLIDA w charakterze pełnoprawnych członków tej organizacji pozwoli w większym stopniu uczestniczyć w opiniowaniu projektów i dokumentów UE oraz międzynarodowych organizacji bibliotekarskich, a także zwiększa prestiż naszej organizacji. Problemem pozostaje uczestnictwo w grupach roboczych, gdyż wiąże się z potrzebą wyjazdów zagranicznych na robocze spotkania 1-2 razy w roku. Możliwości sfinansowania takich wyjazdów przez ZG SBP są bardzo ograniczone.

2. Doroczna konferencja Abolish Barriers, the role of libraries in an evolving Europe
    Konferencja była kolejnym krokiem w kierunku przygotowania założeń europejskiej polityki bibliotecznej, której pomysł powstał podczas posiedzenia Rady EBLIDA i towarzyszącej konferencji w Wiedniu w 2009 roku.
Punktem wyjścia do dyskusji i późniejszych zajęć warsztatowych były trzy wykłady prezentujące nowatorskie przykłady funkcjonowania bibliotek publicznych, naukowych i narodowych.
Rolf Hapel, dyrektor Citizens’ Services and Libraries w Aarhus przedstawił kierunki rozwoju duńskich bibliotek publicznych (Transforming the public libraries – an exemple from Denmark).
Derek Law, profesor w University of Strathclycle w Szkocji poświęcił wykład roli bibliotek akademickich w społeczeństwie wiedzy (From information revolution to information society: setting the digital pastures).
Bas Savenije, dyrektor Biblioteki Królewskiej – Holenderskiej Biblioteki Narodowej pokazał nowe obszary odpowiedzialności i kooperacji bibliotek narodowych. Podkreślił, że w erze cyfrowych technologii biblioteki budują swoją tożsamość nie tylko poprzez realizację tradycyjnych dla danego typu biblioteki zadań, ale przede wszystkim poprzez określenie swojego miejsca w sieci współdziałających instytucji. Ta idea była wyrażana w różnych kontekstach przez wszystkich referentów, niezależnie od rodzaju bibliotek, które prezentowali.
    W drugiej części konferencji uczestnicy podzielili się na cztery grupy robocze poświęcone następującym zagadnieniom:

1) Analfabetyzm jako złożony, ciągle aktualny problem społeczny. Omawiano społeczne przyczyny braku udziału w kulturze, takie jak analfabetyzm pierwotny i funkcjonalny, w przypadku imigrantów brak znajomości języka kraju, w którym przebywają, nieumiejętność posługiwania się nowymi mediami, wykluczenie społeczne, bieda, bezrobocie, itp. W grupie tej zwracano uwagę na niewykorzystane możliwości bibliotek publicznych w przezwyciężaniu społecznych barier.

2) Fragmentaryzacja społeczeństwa jako rezultat wzrastającej różnorodności społeczeństw i powszechnej dominacji postaw skierowanych na realizację osobistych, a nie społecznych celów powodują coraz mniejszą spójność zbiorowości. Podkreślono, że biblioteki stają się instytucjami oświecenia publicznego, wypełniającymi dawne role kościoła, szkoły, czy nawet rodziny, ułatwiają lokalną integrację różnych grup społecznych. Biblioteki jako bezpieczne, przyjazne i otwarte miejsca spotkań generują nowe społeczne funkcje.

3) Przymus innowacyjności dotyczy wszystkich obszarów życia społecznego. Biblioteki muszą wprowadzać nowe technologie informacyjne, nowe usługi dla użytkowników, użytkownicy i bibliotekarze musza uczyć się ich efektywnego wykorzystania. Atrakcyjność biblioteki polega na nieustannych zmianach i poszukiwaniach nowych propozycji ofert dla czytelników, czasem dalekich od tradycyjnie pojmowanej roli biblioteki.

4) Nadmiar informacji nie jest zagrożeniem, lecz pozytywnym wyzwaniem dla bibliotek. Problemem jest dostarczenie użytkownikom takiej informacji, której potrzebują. Biblioteki powinny ograniczyć do niezbędnego minimum filtrowanie informacji (np. pornografia dziecięca). Ogrom informacji o różnym charakterze i różnym źródle pochodzenia stawia nowe wyzwania dla bibliotekarzy. Potrzebne są zmiany programów i metod nauczania bibliotekarzy. Przedstawiciele wszystkich krajów reprezentowanych w tej grupie (w której i ja uczestniczyłam) podkreślali słabe przygotowanie absolwentów bibliotekoznawstwa do nowych ról. Uczelnie uczą ich sprawności technicznej wykorzystania nowych mediów, brakuje im jednak ogólnej wiedzy i doświadczenia niezbędnych do uprawiania zawodu bibliotekarza w świecie cyfrowych zasobów.
    Wyniki „burzy mózgów” w grupach roboczych oraz głosy w dyskusjach plenarnych będą wykorzystane w przygotowaniu założeń Europejskiej Polityki Bibliotecznej. EBLIDA i NAPLE planują następne konferencje i spotkania poświęcone nowym rolom bibliotek publicznych. W ramach prezydencji belgijskiej 21-22 października 2010 odbędzie się konferencja pt. Delivering Digital Europe in Public Libraries.
    Konferencja, chociaż bardzo interesująca i inspirująca ukazała problemy znalezienia nowej tożsamości bibliotek, zwłaszcza publicznych, w środowisku powszechnego dostępu do informacji cyfrowej i nowych technologii komunikacji społecznej. Podkreślano, że w programach społecznych Unii Europejskiej rola bibliotek jest niedostrzegana. EBLIDA, NAPLE i inne organizacje bibliotekarskie będą dążyły do wprowadzenia bibliotek do takich programów finansowanych z funduszy europejskich jak e-wykluczenie, lifelong learning, przeciwdziałanie ubóstwu, kształcenie, rozwijanie kreatywności, społeczeństwo obywatelskie, usługi społeczeństwa informacyjnego i inne.
    Należy wspierać bardziej aktywnie ambitne plany EBLIDY zawarte w Deklaracji wiedeńskiej. Opracowanie założeń Europejskiej Polityki Bibliotecznej oraz działania EBLIDY dotyczące praw autorskich powinny odegrać pozytywną rolę w rozwoju polskiego bibliotekarstwa.

Joanna Pasztaleniec-Jarzyńska
Członek Zarządu Głównego
Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich