Skanery w pigułce

Jednym z podstawowych urządzeń potrzebnych do stworzenia własnej biblioteki cyfrowej jest skaner. Jest to urządzenie, które umożliwia przetwarzanie informacji analogowej zawartej w różnego rodzaju dokumentach tradycyjnych na postać cyfrową, zrozumiałą dla komputerów.

Skanery znajdują zastosowanie przy pracach graficznych, wydawniczych, obróbce fotografii, a w bibliotekach do dygitalizacji zbiorów (1). Zakup skanera nie jest jednak prostą czynnością ponieważ źle dobrane w stosunku do potrzeb urządzenie będzie skutkować poza aspektem ekonomicznym i komfortem pracy niewystarczającą jakością wytworzonych cyfrowych kopii dokumentów.

Skanery dzielą się na:

• Skanery bębnowe są to urządzenia specjalistyczne używane głównie przez drukarzy. Charakteryzują się wysoką rozdzielczością, separacją kolorów i wysoką ceną. Do skanowania wykorzystują obrotowy bęben. Skanują wszystko co da się zawinąć wokół bębna dlatego nie mogą skanować np. tekturowych tablic lub innych materiałów, których nie da się zaginać.
• Skanery płaskie są obecnie dostępne dla każdego można je już kupić za niewielka kwotę. Przydatne są do skanowania wszystkiego co jest płaskie i da się położyć na szybę skanera. Niektóre modele mają specjalne przystawki i nadają się do skanowania przeźroczy lub slajdów. W tej grupie skanerów znajdują się też urządzenia profesjonalne, które charakteryzują się większą powierzchnią skanowania i wysoka ceną, wielokrotnie przewyższającą cenę skanerów płaskich wykorzystywanych w DTP (ang. Desktop Publishing – publikowanie zza biurka).
• Skanery ręczne kiedyś bardzo popularne zupełnie zniknęły z rynku wyparte przez skanery płaskie. Użycie tego typu skanerów polegało na przesuwaniu skanerem trzymanym w ręce po skanowanym tekście. Najwięcej kłopotów w trakcie skanowania sprawiało płynne przesuwanie urządzenia po skanowanym materiale gdyż każde drgnięcie ręki pogarszało jakość skanu (2).
• Skanery rolkowe obecnie rzadko stosowane. Bardzo podobne do urządzeń faksujących (wciągały kartkę papieru do skanowania). Zostały wyparte przez skanery płaskie, które są bardziej dokładne i prostsze w użyciu (3).
• Skanery mikrofilmowe do skanowania mikrofilmów i mikrofisz. Są to urządzenia specjalnie zaprojektowane do skanowania tego rodzaju materiałów. Przechwytują obraz z filmów pozytywowych i negatywowych.
• Urządzenia wielofunkcyjne łączące w sobie skaner, faks i drukarkę. W tych urządzeniach kosztem jakości zapewniono większą wygodę użytkowania (4).
• Skanery do skanowania obiektów przestrzennych. Są to najnowszej generacji kamery 3D, które umożliwiają przestrzenne odwzorowanie rzeczywistych obiektów. Przy pomocy tego typu urządzeń można dygitalizować obiekty o bardzo dużych gabarytach, rzeźby, obiekty przestrzenne.

Przy zakupie skanera należy zwrócić uwagę na kilka parametrów. Są to między innymi: rozdzielczość optyczna, głębia bitowa, szybkość skanowania i rodzaje dostępnych formatów zapisu.

Rozdzielczość optyczna skanera określa bezwzględną ilość informacji jaką jest on w stanie wydobyć ze skanowanego oryginału. Przy zakupie należy zwrócić uwagę szczególnie na ten parametr ponieważ producenci często podają w pierwszej kolejności rozdzielczość interpolowaną, która jest procesem polegającym na dodaniu sztucznych uśrednionych pikseli przez co zwiększa się rozdzielczość obrazu, ale nie poprawia się poziomu jego szczegółowości.

Szczególnie przy skanowaniu slajdów i negatywów rozdzielczość optyczna powinna być jak największa. Do skanowania dokumentów tekstowych wystarczy rozdzielczość optyczna 300 ppi. W tabeli 1 są przedstawione zalecane minimalne parametry skanowania wybranych dokumentów.

Minimalna rozdzielczość optyczna skanera dla wybranych dokumentów

Tabela 1. Opracowanie własne na podstawie: Płoszajski G. (2008) [5], Leśniewski D. (2002) [6]

Równie istotnym parametrem skanera jest szybkość skanowania ponieważ determinuje ona ilość wyprodukowanych skanów w określonym czasie oraz poprawia komfort pracy osoby skanującej. Im szybciej jest skanowana pojedyncza strona tym mniej czasu traci użytkownik skanera i może wyprodukować więcej obrazów.

Kolejnym parametrem, na który należy zwrócić uwagę w trakcie zakupu jest głębia bitowa. Oznacza ona ilość informacji zawartych w pojedynczym pikselu. Im większa głębia bitowa, tym lepsze odwzorowanie kolorów i szczegółów skanowanego oryginału. Większość popularnych skanerów, dostępnych w tej chwili, posiada 48-bitową głębię kolorów (około 281 miliardów kolorów) z możliwością ustawienia różnych opcji (1-bitowa, 8-bitowa, 24-bitowa). Najbardziej użytecznymi opcjami skanowania są: głębia 8-bitowa (256 odcieni szarości) i 24-bitowa (16,7 miliona kolorów) (7).

Wybierając skaner należy zwrócić również uwagę na to jakie formaty zapisu skanowanych plików są w nim dostępne. Należy się tu zastanowić jakie będzie przeznaczenie skanów. Jeżeli oprócz udostępniania w bibliotece cyfrowej wytworzone kopie cyfrowe będą również archiwizowane to skaner powinien mieć możliwość zapisu wynikowych skanów w formacie TIFF. Jest to format bezstratny, który umożliwia kompresje danych bez utraty jakości. Służy do zapisywania grafiki rastrowej. Gdy skanowane dokumenty będą udostępniane tylko w bibliotece cyfrowej i nie ma potrzeby ich archiwizowania to wtedy wystarczający jest skaner z możliwością zapisu w popularnych formatach stratnych np. JPG (Joint Photographic Experts Group), GIF (Graphic Interchange Format), PNG (Portable Network Graphics). Są to standardowe formaty używane w Internecie. Charakteryzują się małym rozmiarem pliku wynikowego kosztem jakości skanu.

Od wielkości skanowanych dokumentów zależeć będzie typ skanera jaki należy zakupić. Do skanowania dokumentów nowych nie przekraczających rozmiarów 210x297 mm lub do 297x420 mm można użyć skanerów płaskich z obszarem skanowania do formatu A3. Godne polecenia są tu firmy Plustek, Canon. Do skanowania dokumentów większych niż format A3 niestety będzie trzeba zakupić skanery profesjonalne firm np. Zeutschel lub Bookeye. Do skanowania mikrofilmów i mikrofisz można wybrać produkty firmy Zeutschel OM 1400 – 1600 lub Canon MS350II.

Określając swoje potrzeby można znacznie zawęzić pole poszukiwań. Przy założeniu, że będą skanowane tylko dokumenty tekstowe można zdecydować się na niedrogie skanery płaskie.

Do skanowania dokumentów o dużych rozmiarach trzeba kupić skanery profesjonalne. Do skanowania grafik, map itp. należy zakupić skaner z rozdzielczością optyczną 600 ppi i więcej. Do mikrofilmów i mikrofisz należy wybrać skaner profersjonalny specjalnie przystosowany do skanowania tego typu dokumentów.

Leszek Szafrański, Biblioteka Jagiellońska

Przypisy:

1. Bednarz A. (1999). Skanery. Rzeszów: Centrum Doskonalenia Pedagogicznego, s. 5
2. tamże
3. Bush, David D. (2005). Skanowanie cyfrowe dla profesjonalistów: slajdy, filmy, przeźrocza. Warszawa: Wydaw. RM, s. 19
4. Ashford J., Odam J. (2001). Skanowanie, przetwarzanie, projektowanie. Warszawa: Wydaw. RM, s. 6-7
5. Płoszajski G. red. (2008). Standardy w procesie digitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego. Warszawa, s. 204-208
6. Leśniewski D. Digitalizacja zasobów bibliotecznych [online], [dostęp 11.07.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.wbc.poznan.pl/Content/266/daniel.html
7. Ashford J., Odam J. (2001). Skanowanie, przetwarzanie, projektowanie. Warszawa: Wydaw. RM, s. 13

Bibliografia

1. Bednarz A. (1999). Skanery. Rzeszów: Centrum Doskonalenia Pedagogicznego, 22 s.
2. Bush, David D. (2005). Skanowanie cyfrowe dla profesjonalistów: slajdy, filmy, przeźrocza. Warszawa: Wydaw. RM, 300 s.
3. Ashford J., Odam J. (2001). Skanowanie, przetwarzanie, projektowanie. Warszawa: Wydaw. RM, s. 6-7
4. Leśniewski D. (2002). Digitalizacja zasobów bibliotecznych [online], [dostęp 11.07.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.wbc.poznan.pl/Content/266/daniel.html
5. Płoszajski G. red. (2008). Standardy w procesie digitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego. Warszawa, 247 s.