Konferencja bibliotekarzy w pałacowych wnętrzach Muzeum Historii Miasta Łodzi

W dniach 10-11 maja 2012 r. odbyła się w Łodzi międzynarodowa konferencja naukowa „Dziecko w świecie książki i mediów” jako drugie spotkanie z cyklu „Kultura czytelnicza młodego pokolenia”. O randze spotkania świadczy patronat honorowy, który  objęli: prezydent Łodzi Hanna Zdanowska i rektor Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel. Organizatorem konferencji byli: Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej  Uniwersytetu Łódzkiego i  Muzeum Miasta Łodzi. Patronaty medialne sprawowali: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich - sbp.pl, EBIB, Poradnik Bibliotekarza i Biblioteka w Szkole.

W dwudniowym forum, w dostojnych, zabytkowych salach pałacu Poznańskich uczestniczyło ok. 100 osób z zagranicy i całej Polski, dyskutując nad stanem najnowszych badań  w zakresie kultury literackiej dzieci i młodzieży w aspekcie globalnego spojrzenia na tę problematykę. W konferencji, oprócz przedstawicieli nauki polskiej udział wzięli prelegenci z Czech, Słowenii, Danii, Finlandii, Gwatemali i Nepalu, co w konsekwencji zadecydowało o międzynarodowym charakterze spotkania, będącego forum wymiany poglądów. W ciągu dwóch dni wygłoszono ogółem 42 referaty. Ze względu na krótki czas wystąpień prelegenci zmuszeni byli ograniczyć swoje opracowania do zasadniczych tez, których rozwinięcie znajdzie czytelnik w planowanej publikacji.

Przedmiotem obrad były zagadnienia dotyczące funkcjonowania bibliotek w zakresie rozwoju czytelnictwa w Polsce i na świecie, rozwój książek dla dzieci w formie tradycyjnej oraz na nowych nośnikach informacji, wzajemne relacje między nowymi nośnikami treści. W wystąpieniach zwracano uwagę zarówno na potrzeby czytelnicze dzieci, jak i młodzieży. Zastanawiano się nad metodami dotarcia do młodzieży wychowanej w erze cyfrowej w celu zachęcenia jej do czytania.  Nauczyciele poloniści przedstawili nowe sposoby realizacji lekcji w oparciu o nowe formy książki: e-booki, książki hybrydowe.

Z uwagi na dużą liczbę referatów i wielość omawianych wątków skupię w tej relacji na wybranych prezentacjach.

Grażyna Lewandowicz nawiązała w swoim wystąpieniu do jubileuszu 90.lecia bibliotekarstwa dziecięcego w Polsce i do zorganizowania w Łodzi w maju 1922 r. pierwszej w Polsce biblioteki dla dzieci. Stała się ona podstawą do tworzenia innych wzorcowych bibliotek w różnych miastach kraju. Referentka wskazała na problemy z tożsamością współczesnych placówek dla dzieci, formułując 3 modele bibliotek: biblioteka jako świątynia ducha (lata 60/70; okres opowiadania baśni, 2) biblioteka jako świątynia wiedzy (lata 70/90; cisza, tu się pracuje i 3) biblioteka jako świątynia konsumpcji (swobodne zachowanie).
Bibliotekarz w takiej placówce, adekwatnie do funkcji, może być tylko bibliotekarzem, informatorem i animatorem. Nie wiadomo , w jakim kierunku będą rozwijały się biblioteki dla dzieci i młodzieży, możemy spotkać się z próbą ocalenia świątyni ducha, ewolucją w kierunku centrum kultury, ewolucją w kierunku biblioteki hybrydowej oraz połączeniem 2 i 3 typu biblioteki.

 O działaniach Biblioteki Miejskiej w Tampere (Finlandia) na rzecz promocji ksiązki i  rozwoju czytelnictwa dzieci mówiła  Ani Hakami.  Także w Finlandii zmieniły się  dziecięce nawyki czytelnicze, w wieku 7 lat dominują wśród dzieci:  internet i gry komputerowe, a od 7  do 11 lat – telewizja, gry komputerowe. Z czytaniem książek nie jest źle : 1 książkę w tygodniu czyta 50% dzieci. Wspólnie ze szkołą biblioteka realizuje koncepcję dyplomów czytelniczych i układa listy książek dyplomowych, opracowuje się specjalne gry komputerowe upowszechniające czytelnictwo (np. Biblioteczny kot na ścieżce medialnej) oraz promuje się książkę tradycyjną. Hasłem działalności biblioteki jest „read, play, relax”. W Finlandii nie ma bibliotek szkolnych, nauczyciele ściśle współpracują z bibliotekami publicznymi, wypożyczając dla uczniów komplety książek.

Czytanie dla rozrywki ma długi rodowód, sięga swoimi korzeniami 6 tys. lat wstecz. Czyta się codziennie mając kontakt z gazetą. Internetem lub książką. Autorka Pokharel Usha z Nepalu podjęła próbę analizy ewolucji czytania dla przyjemności na przestrzeni wieków, koncentrując się na potrzebach dziecka w XXI w.

Od kilku lat biblioteki szkół wyższych, zwłaszcza wydziałów pedagogicznych organizują zajęcia dla dzieci, poszerzając ofertę swoich usług. Agata Walczak-Niewiadomska w oparciu o badania ankietowe przedstawiła zakres i zasięg tego typu działań w Polsce i zagranicą. Akcje biblioteczne ograniczają się do głośnego czytania, wycieczek, konkursów, wystaw, spotkań z autorami oraz lekcji bibliotecznych.

Sprawa czytelnictwa młodzieży i problemy z nim związane przenikały prawie w każdym wystąpieniu. Zofia  Zasacka w referacie” Nastolatki i przyjemność czytania” skoncentrowała się wyłącznie na tym problemie, opisując miejsce i funkcje lektury książkowej wśród innych form aktywności młodych w wolnym czasie. Oprócz czytania książek (ten fakt jest oczywisty dla 1/3 badanej młodzieży), nastolatkowie słuchają muzyki, oglądają telewizję, filmy. Dziewczynki czytają chętniej niż chłopcy, 45% chłopców rzadziej sięga po książkę, preferując inne zainteresowania. Jeżeli biorą książkę do ręki to głównie przygodową z wartką akcją, o tematyce fantastycznej i młodzieżowej. Autorka zwróciła uwagę na pozytywne aspekty postaw czytelniczych, zastanawiając się nad wyborem lekturowym młodzieży, a zwłaszcza ich stosunkiem do lektur szkolnych.

Tym problemem zajęły się także autorki Mariola Antczak, Lucja Rana i Aleksandra Rybka w wystąpieniu „ Wybrane elementy kultury czytelniczej jedenasto-dwunastolatków”, przedstawiając wyniki badań przeprowadzonych w 2012 r. – w Polsce oraz Międzynarodowej Brytyjskiej Szkole Podstawowej w Katmandu (Nepal). Badania uwzględniały zarówno stanowisko dzieci do problemu czytelnictwa, jak i rodziców. Konfrontacja tych dwóch postaw może być dla rodziców pewnym odkryciem wyobrażeń nt. swoich nastoletnich dzieci w stosunku do kultury czytelniczej, ostatnim dzwonkiem na ich reakcję. W tej sytuacji istotne jest zacieśnienie miedzy rodzicami a bibliotekarzem szkolnym.

Wystąpienia Michała Zająca zawsze przyciągają uwagę uczestników konferencji swoim dynamizmem, ekspresyjnością. Tak było i tym razem, tym bardziej, iż temat prezentacji był bardzo interesujący: „Książki dla dzieci i młodzieży: e-book nie jedno ma imię”  

Współczesna książka dla dzieci dotrzymuje kroku zmianom niesionym przez cyfrową cywilizację. Pojawiają się nowe typy książek elektronicznych: Książki konwergencyjne (papierowy tekst + komponenty zainstalowane w Internecie, uzupełniające treść), tradycyjne książki, tzw. augmented realisty, w której wbudowane są QR codes, pozwalające na uzyskanie dodatkowych efektów, aplikacje książkowe na Ipad (Phone) – interaktywne programy łączące teksty książkowe z opcjami interaktywnymi i tradycyjne e-booki – teksty zeskanowane do formatu PDF czy epub i przeznaczone do czytania na laptopach, e-czytnikach czy smarfonach. Autor zaprezentował przykłady tych kategorii „książek” oraz omówił zjawiska rynkowe i czytelnicze związane z ich funkcjonowaniem.

E-book jest konkurentem książki w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Już za 3 lata , przy obecnej dynamice wzrostu jego wykorzystania, udział w rynku wydawniczym może oscylować miedzy 15 a 25% globalnego sektora. O zjawisku konkurencyjności e-booków i książki tradycyjnej mówiła Anna  Witkowska „Boks intelektualny – książka tradycyjna vs e-book w kontekście globalnego problemu czytelnictwa wśród młodzieży", omawiając wady i zalety wydawnictw elektronicznych w kontekście książki tradycyjnej. Wg autorki ta forma książki jest przyszłością, również w zbiorach bibliotek (zmniejszenie powierzchni magazynowej, atrakcyjność nowych form przekazu).

Od e-booków blisko do audiobooków. Zjawisko popularności we współczesnych społeczeństwie książek do słuchania omówił Jacek Ladorucki w formie syntetycznego przeglądu tej problematyki, od genezy, poprzez urządzenia odtwarzające do wciąż rozwijającego się rynku wydawniczego tego typu książki. Tytuł referatu „Audiobook- słuchanie i radość lektury”.

Z nowoczesną formą współczesnej książki wiąże się opracowanie Anny Adamczuk-Stęplewskiej „Czytelnik, nawigator, podróżnik? Młody odbiorca literackich hipertekstów”. Musimy zdawać sobie sprawę, że literatura to nie tylko tradycyjna książka; przestrzeń literacka zaistniała w cyfrowej przestrzeni w nowych formach. I ten fakt trzeba wykorzystać w aktywizacji czytelniczej młodzieży. Tekst opatrzony atrakcyjną animacją, dźwiękiem i obrazem zupełnie inaczej jest odbierany przez współczesne pokolenie młodych odbiorców. Jest to zjawisko literatury sieciowej bazującej na hipertekście, tzw. książka hybrydowa. Do jej odbioru należy odpowiednio przygotować młodzież poprzez kontrole nad procesem czytania, nad możliwościami jej odbioru, uzyskaniem efektywności lektury. Literatura hipertekstowa może być interesująca formą aktywności czytelniczej młodzieży.

Dwudniowe obrady w pałacowych wnętrzach to ogrom treści, różnych poglądów, wyzwań, refleksji perspektywicznych – w aspekcie krajowym i  globalnym. Analiza współczesnej książki i czytelnictwa dzieci i młodzieży pokazała, iż są to problemy ogólnoświatowe, a kierunek zmian wyznacza epoka cyfryzacji. Książka w nowej sytuacji dotrzymuje kroku przemianom technicznym, pomimo powstawania produktów wykorzystujących nowoczesne technologie komputerowe. Ale jaka będzie przyszłość w rozwijającym się świecie cyfryzacji – pokaże czas.


Przy okazji warto podkreślić ogromna troskę , zaangażowanie w sprawne - zarówno merytorycznie, jak i organizacyjnie - przeprowadzenie konferencji, jaką wykazali Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego i Muzeum Miasta Łodzi. To jest prawdziwa piątka z plusem.

Jadwiga Chruścińska