Stanowisko SBP ws. deregulacji

Zapraszamy Państwa do zapoznania się ze stanowiskiem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w sprawie deregulacji zawodu bibliotekarza. Zostało ono przesłane do Szefa Gabinetu Politycznego Ministra Sprawiedliwości, Pana Piotra Dardzińskiego.

Opinia Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich dotycząca projektu ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich wyraża sprzeciw wobec zaproponowanych w art. 20 projektu z dnia 6 marca 2012 r. Ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów zmian w Ustawie Prawo o Szkolnictwie wyższym dotyczących zasad powoływania na stanowisko bibliotekarzy dyplomowanych, w tym likwidacji Komisji ds. bibliotekarzy dyplomowanych przy Ministrze Nauki i Szkolnictwie Wyższego.

Zawód bibliotekarza w Polsce jest zawodem otwartym. W bibliotekarstwie polskim jest zatrudnianych ponad 50 tys. bibliotekarzy, którzy są absolwentami studiów bibliotekoznawczych i wielu innych kierunków i po ich ukończeniu stają się pracownikami bibliotek publicznych, akademickich, naukowych, pedagogicznych i szkolnych. Tabele stanowisk bibliotekarskich uwzględniają ponad 15 poziomów zatrudnienia (zależnych od poziomu wykształcenia i stażu pracy), a jedynie cztery stanowiska bibliotekarzy dyplomowanych są regulowane obowiązkiem uzyskania dodatkowych kwalifikacji.

Te cztery stanowiska bibliotekarzy dyplomowanych są zaliczane do grupy nauczycieli akademickich. Zakres zadań realizowanych przez tę grupę pracowników bibliotek obejmuje zadania o charakterze naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym. Są one zatem odmienne niż te, realizowane przez większość pracowników bibliotek, zatrudnionych na pozostałych stanowiskach. Obecny projekt zakłada likwidację jednolitych wymagań i zasad powoływania kandydatów na bibliotekarzy dyplomowanych i dyplomowanych pracowników informacji naukowej i dokumentacji (Art. 117 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym), przesuwając możliwość (niestety nie obowiązek) określania wymagań i kwalifikacji zawodowych wobec kandydatów na stanowiska bibliotekarza dyplomowanego na pracodawców, w uczelniach wyższych odpowiednie zapisy w statutach uczelni.

Jeśli pracodawca nie określi (bo w świetle projektu nie będzie musiał) ww. wymagań oznaczać to będzie, że wszyscy, legitymujący się wykształceniem wyższym, będą się mogli stawać, niejako automatycznie, bibliotekarzami dyplomowanymi. W konsekwencji nie będzie motywacji do zdobywania wiedzy i podnoszenia kwalifikacji. Stopniowo może zaniknąć kadra o najwyższych kwalifikacjach, co byłoby niezgodne z zakresem zadań realizowanych przez biblioteki naukowe. Takie ujednolicenie jest niekorzystne zarówno dla pracowników (realizujących przecież w praktyce odmienne zadania), jak i instytucji ich zatrudniających (ze względu na odmienne warunki zatrudnienia każdej z tych grup). Brak klarownych zasad zatrudnienia będzie nieuchronnie prowadził do konfliktów i niezadowolenia zatrudnionych. Nie zmienią tej sytuacji odrębne uregulowania przyjęte w statutach każdej uczelni, czy w statutach biblioteki naukowej, przeciwnie wpłyną one na ograniczenie mobilności zawodowej tej grupy pracowników.

Proponowane zmiany prowadzą w praktyce do likwidacji uznanego wieloletnią praktyką trybu nadawania statusu bibliotekarza dyplomowanego.

Budzi to zdecydowany sprzeciw pracowników bibliotek i to zarówno tych, którzy są zwolennikami, jak i zdecydowanych przeciwników obecnego trybu pozyskiwania tych kwalifikacji. Wyrażane są obawy, że całkowita dowolność decyzji senatów uczelni oraz organizatorów bibliotek naukowych w określaniu wymagań kwalifikacyjnych może skutkować stopniową likwidacją tych stanowisk. Równie negatywnie przyjmowana jest możliwość odwrotnej sytuacji, czyli nadania statusu „dyplomowanego” wszystkim pracownikom bibliotek z wyższym wykształceniem. Żadna z tych decyzji nie wpłynie na poprawę jakości oferowanych usług przez biblioteki, ani obniżkę ich kosztów. Niewątpliwie będzie jednak przedmiotem ważnych decyzji senatów uczelni, skoro liczbę bibliotekarzy dyplomowanych uwzględnia algorytm podziału dotacji dydaktycznej stosowany od kilku lat przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Warto więc dyskutować czy chcemy mniej pracowników o wyższych, wyraźnie określonych kwalifikacjach i zadaniach, czy lepiej wykazać większą grupę bibliotekarzy, niekoniecznie realizujących zadania nauczycieli akademickich, ale przecież działających w bibliotekach szkół wyższych na rzecz uczelni i jej społeczności.

Pragniemy także zwrócić uwagę, że w Uzasadnieniu do projektu ustawy podaje się cztery główne powody, dla których proponuje się wprowadzenie zmian. Żadna z nich, w naszej opinii, nie ma zastosowania w odniesieniu do bibliotekarzy dyplomowanych. Pragniemy zwrócić uwagę na następujące, odwrotne od oczekiwanych, efekty wprowadzenia proponowanych zmian:

1. Łatwiejszy dostęp do pracy dla młodych  - Nie ma obecnie żadnych ograniczeń formalnych dla zatrudniania w bibliotekach osób o różnym poziomie wykształcenia i stażu pracy. Jedyne ograniczenia to budżety instytucji prowadzących biblioteki, w zdecydowanej większości finansowanych ze środków publicznych.
2. Spadek kosztów i wzrost jakości świadczonych usług - Zwiększenie liczby bibliotekarzy dyplomowanych w bibliotekach szkół wyższych, o ile w ogóle nastąpi, nie doprowadzi do spadku cen, gdyż usługi świadczone przez biblioteki są bezpłatne. Zmiany nie spowodują wzrostu jakości usług, przeciwnie, uważa się, że ich jakość obniży się, bowiem zniknie motywacja do podnoszenia kwalifikacji, a tę rolę spełnia dziś egzamin.
3. Ograniczenie biurokracji - Egzamin kwalifikacyjny dla bibliotekarzy dyplomowanych nie jest czynnością urzędniczą (zatem nie ma oznak biurokracji). Należy go raczej postrzegać jako element systemu ustawicznego kształcenia.
4. Spadek kosztów dla przedsiębiorców - W przypadku, gdy wszyscy pracownicy z wyższym wykształceniem będą zatrudnienia na stanowiskach bibliotekarzy dyplomowanych nastąpi wzrost kosztów funkcjonowania uczelni, bowiem koszty zatrudnienia bibliotekarzy dyplomowanych są wyższe (wyższe wynagrodzenie, dłuższy urlop wypoczynkowy) niż pracowników zatrudnianych na pozostałych stanowiskach bibliotekarskich. Przyjęcie odwrotnej zasady — ograniczenie liczby pracowników dyplomowanych spowoduje konieczność zatrudnienia do realizacji zadań naukowych i dydaktycznych innych pracowników z grupy nauczycieli akademickich, a to będzie miało również wpływ na wyższe koszty jednostki.

Decyzje dotyczące konkretnych potrzeb i kwalifikacji będą zapewne podejmowane indywidualnie w konkretnych szkołach wyższych oraz bibliotekach naukowych.

Jest to zgodne z proponowanym w Ustawie „deregulacyjnej’ przeniesieniem kompetencji w zakresie uprawnień zawodowych bibliotekarzy dyplomowanych na pracodawców. To co jest słuszne z punktu widzenia autonomii każdej uczelni, jest wysoce niekorzystne dla zawodu bibliotekarza, który ma zdecydowanie szerszy zasięg działania, nieograniczony potrzebami i specjalizacją konkretnej szkoły wyższej. Zasada mobilności zawodowej, potrzeba rozwijania współpracy bibliotek różnych typów, w celu podnoszenia jakości świadczonych usług i nadążania za globalizacją usług oferowanych przez internet wymaga raczej ujednolicania zasad określania kwalifikacji zawodowych niż tworzenia odizolowanych enklaw kompetencyjnych.

Nawet jeśli obecna formuła nadawania kwalifikacji bibliotekarza dyplomowanego nie spełniania oczekiwań wszystkich zainteresowanych, to jej brak spowoduje dużo więcej konfliktów i nieporozumień. Postulujemy pozostawienie obecnych uregulowań, które prezentują klarowną ścieżkę awansu zawodowego dla bibliotek naukowych.

Perspektywa złożenia egzaminu (bezpłatnego) na bibliotekarza dyplomowanego i dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej jest czynnikiem motywującym młodych ludzi do podnoszenia wiedzy zawodowej, językowej, własnej pracy badawczej - tak bardzo potrzebnej w nowoczesnej bibliotece naukowej nastawionej przede wszystkim na udostępnianie informacji w sposób wysoce kompetentny. Środowisko bibliotekarskie musi wytworzyć elitę, której postawy będą punktem odniesienia, wzorem dla studentów, pracowników naukowych i innych odbiorców zasobów bibliotecznych i informacyjnych nowoczesnych bibliotek w nowoczesnym społeczeństwie.

Zlikwidowanie stanowiska bibliotekarzy dyplomowanych zmniejszy motywację młodych pokoleń bibliotekarzy do rozwoju zawodowego, obniży i tak niski status pracownika bibliotek, zmniejszy prestiż zawodu bibliotekarza, który nie jest zawodem „zamkniętym”, bowiem podejmują w nim pracę absolwenci studiów wyższych nie tylko bibliotekoznawczych, a tylko nieliczna grupa bibliotekarzy dyplomowanych – poza studiami ma zdany egzamin państwowy przed ministerialną Komisją.

Otwartość zawodu bibliotekarza, gwarantowana szeroką gamą stanowisk bibliotecznych - dla osób o różnych kwalifikacjach, poziomie wykształcenia i stażu zawodowym, nie wymaga likwidacji barier dla podejmowania pracy w tym zawodzie. Wymaga uporządkowania sposobu określania kwalifikacji i kompetencji zawodowych, tak aby efektywnie realizować wspólne projekty i przedsięwzięcia, a także ułatwiać podnoszenie kwalifikacji zawodowych (np. prowadzenie przez SBP systemu akredytacji różnych form kształcenia i uzupełniania kwalifikacji), wszystko to dla poprawy jakości świadczonych przez biblioteki usług.

Przedstawiając powyższe stanowisko Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich wnioskuję o wykreślenie Art. 20 z przedstawionego projektu ustaw.

Elżbieta Stefańczyk
Przewodnicząca Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich