.png)
Biuro Zarządu Głównego SBP
Al. Niepodległości 213
02-086 Warszawa
tel: 22 608-28-24
tel: 733 242 337
biuro@sbp.pl
Każda grupa zawodowa bardziej lub mniej liczna posiada swoje organizacje związkowe i stowarzyszenia, które mają różne cele i sposób działania. Stowarzyszenie i związek zawodowy, który jest odmianą stowarzyszenia, to dwa rodzaje organizacji społecznych, które są najczęściej spotykanymi grupami skupiającymi pracowników w Polsce.
Według ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku „stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych”. Działalność w stowarzyszeniu opiera się na pracy społecznej swoich członków. Taka organizacja samodzielnie określa cele, programy i uchwala akty wewnętrzne dotyczące swojej działalności(1).
Według Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. „związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną zarówno do reprezentowania, jak i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych”. Jak wynika z definicji, główne cele związków zawodowych to: reprezentacja, obrona interesów materialnych i moralnych, obrona praw oraz godności pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin, jak również współuczestnictwo w tworzeniu korzystnych warunków pracy i wypoczynku(2). Z zamieszczonych definicji można wywnioskować, że sposób działania tych organizacji jest podobny. Różnica polega na głównych celach i zadaniach, które są odmienne i określone przez podane wyżej ustawy. Kwestie celów i zadań omawianych organizacji zawodowych precyzują ich statuty, tworzone w nawiązaniu do przedstawionych ustaw. Niestety, w Polsce działalność w organizacjach nie jest popularna, szczególnie wśród młodych ludzi.
Na podstawie badań CBOS-u można stwierdzić, że Polska jest krajem o małej aktywności związkowej pracowników. Do związków zawodowych należy tylko 6% dorosłych Polaków, przy czym odsetek ten uwzględnia nie tylko ludzi zatrudnionych, lecz również emerytów, rencistów nawet osoby bezrobotne. Średnia wieku członka organizacji związkowej wynosi 41,1 lat (3).
Przynależnością do związków zawodowych, ale również do innych organizacji i stowarzyszeń zupełnie nie interesują się pracownicy w wieku 18-24 lat. Według sondażowych badań CBOS-u odsetek związkowców w tej grupie wiekowej wynosi 0% (w rzeczywistości jest najprawdopodobniej poniżej granicy dokładności metody i jest równy około 1-3%). Równie niewielkie zainteresowanie działalnością społeczną w organizacjach zawodowych przejawiają pracownicy w przedziale wiekowym 25-36 lat. Młodzi związkowcy to niezwykła rzadkość. Na podstawie cytowanych już wcześniej badań CBOS jest to tylko 8% związkowców w Polsce(4). Najwięcej związkowców jest w wieku powyżej 35 lat. Tę tendencję obrazuje wykresie 1.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie CBOS, Warszawa, luty 2008
Jak wynika z wykresu, największy odsetek związkowców znajduje się w grupie wiekowej 45-54 lat. W skali kraju jest ich 33%. Niewiele mniej związkowców jest w przedziałach wiekowych 35-44 lat (21%) i 55 lat i więcej (23%)(5). Wynika to najprawdopodobniej z faktu, że decyzję o zajęciu się działalnością związkową podejmują najczęściej pracownicy doświadczeni, którzy po kilku latach pracy dobrze poznali specyfikę swojego zawodu i zakładu pracy.
Według badań CBOS-u brak zainteresowania pracowników działalnością w związkach i stowarzyszeniach ma wiele przyczyn. Główne z nich to:
Przyczyn braku aktywności pracowników jest zazwyczaj więcej i można by tu wymienić jeszcze inne. Uogólniając można stwierdzić, że do świadomości pracowników nie przenikają jakiekolwiek pozytywne aspekty działalności w związkach zawodowych i stowarzyszeniach. Jednak w badaniach CBOS-u stwierdzono niezaprzeczalnie, że w zakładach pracy, gdzie aktywnie działają związki naruszenia praw pracowniczych, zdarzają się rzadziej niż w przedsiębiorstwach, w których ich nie ma(6). W Polsce istnieje kilkanaście organizacji zrzeszających pracowników bibliotek. Najważniejsze z nich o zasięgu ogólnokrajowym to:
Z wyżej wymienionych najliczniejszą i najdłużej działającą w Polsce organizacją jest Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Powstało w roku 1917 jako Związek Bibliotekarzy Polskich, który wówczas liczył 117 członków. W latach 1946-1953 organizacja ta działała pod nazwą Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich. Następnie, począwszy od 1953 r. przyjęła ostateczną i obowiązująca do chwili obecnej nazwę - Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich(7). W roku 2008 SBP miała 8477 członków(8). Według statutu główne cele stowarzyszenia to służba społeczna dla bibliotekarstwa i informacji naukowej w Polsce, rozbudzanie aktywności zawodowej oraz kształtowanie i upowszechnianie nowoczesnej myśli bibliotekarskiej. Szczególnie:
Należy zauważyć, że Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich jest organizacją zajmująca się przede wszystkim naukowym rozwojem środowiska bibliotekarzy oraz wspieraniem inicjatyw związanych z rozwojem zawodowym i społecznym.
Pozostałe, wymienione wyżej, organizacje zrzeszające pracowników bibliotek mają cele i zadania bardzo zbliżone do Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Wyjątkiem w tym zakresie jest Związek Zawodowy Bibliotekarzy i Pracowników Bibliotek. Organizacja ta jako jedyna z wymienionych jest typowym związkiem zawodowym o zasięgu ogólnopolskim. W Polsce istnieje bowiem wiele organizacji związkowych zrzeszających bibliotekarzy, ale są to organizacje działające lokalnie, dlatego nie zostały wymienione w niniejszym artykule.
Związek Zawodowy Bibliotekarzy i Pracowników Bibliotek z założenia ma jednoczyć bibliotekarzy do wspólnego działania na rzecz poprawy ich sytuacji zawodowej i materialnej. Jest to organizacja, która powstała 28 VI 2008 r. (związek został zarejestrowany 29 X 2008). W ZZBiPB zarejestrowanych jest ok. 100 osób. Główne cele organizacji, według statutu związku to:
Związek Zawodowy Bibliotekarzy i Pracowników Bibliotek jest organizacją, której celem jest ochrona pracowników bibliotek we wszystkich aspektach ich pracy zawodowej, a szczególnie związanych z polepszeniem ich bytu materialnego, socjalnego i prawnego. Działalność, jaką prowadzą te dwie organizacje, różni się od siebie zasadniczo, ale niektóre pola ich działania pokrywają się ze sobą. Dotyczy to kwestii ochrony interesów oraz warunków pracy i płac bibliotekarzy oraz pracowników informacji naukowej.
Dla realizacji tych celów Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich ściśle współpracuje ze związkami zawodowymi, ale co godne podkreślenia, nie jest to główny cel tej organizacji. Natomiast w przypadku Związku Zawodowego Bibliotekarzy i Pracowników Bibliotek jest to jeden z głównych celów działania.
Przynależność do organizacji związkowych i stowarzyszeń zawodowych pociąga za sobą wiele obowiązków, które trzeba wykonywać w wolnym czasie, co zazwyczaj zniechęca młodych pracowników bibliotek. W tego typu pracy są potrzebne: dobra organizacja i duże zaangażowanie. Dlatego też niewielu młodych ludzi chce się tak poświęcać. Jest to ciężka praca właściwie bez żadnych korzyści własnych.
W sprawozdaniu z działalności ogniw terenowych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich za rok 2008 są podawane dwie podstawowe przyczyny spadku zainteresowania przynależnością do tej organizacji: brak zainteresowania działalnością społeczną, po godzinach pracy oraz trudności z pogodzeniem działalności na rzecz stowarzyszenia i pracy zawodowej. W ostatnich latach obserwuje się trend spadku liczby członków SBP. Również ZZBiPB ma problemy z rekrutacją nowych członków do swoich szeregów, pomimo że wiele osób jest ogólnie zainteresowanych działalnością związku. Jednak w zderzeniu z rzeczywistością wielu potencjalnych kandydatów szybko rezygnuje z działalności związkowej.
Trzeba jednak zwrócić uwagę na pozytywne strony przynależności do organizacji społecznych jakimi są SBP i ZZBiPB. Najważniejsze z nich to:
Szczególnie cenne doświadczenia i korzyści dla młodych bibliotekarzy może przynieść uczestnictwo w zespołach przygotowujących projekty unijne, a także koordynujących pracę nad pozyskaniem funduszy unijnych na potrzeby organizacji społecznych, jakimi są SBP i ZZBiPB. Obecnie w ramach działalności Związku Zawodowego Bibliotekarzy i Pracowników Bibliotek tego typu działalność jest intensywnie wdrażana.
ZZBiPB cierpi obecnie na brak prężnie działających związkowców. Młodzi ludzie, nie chcąc się angażować w działalność organizacji, przekreślają szansę na zmianę przyszłości na lepszą przez co kultywują stereotyp bibliotekarza funkcjonujący w społeczeństwie (bibliotekarz – starsza pani w grubym swetrze i pantoflach siedząca w czytelni i czytająca książkę, co jakiś czas upominająca zachowujących się głośno czytelników).
Nowi działacze są potrzebni w ZZBiPB, ponieważ związek ten, dla osiągnięcia funkcji partycypacji pracowniczej, tj. formy udziału w zarządzaniu przedsiębiorstwem, musi skupiać w swoich szeregach minimum 10% pracowników zakładu pracy. Wtedy jego głos jest ważny jeżeli chodzi, np. o podział funduszy zakładowych. Tego typu działaniami szczególnie powinni być zainteresowani pracownicy dopiero rozpoczynający swoją karierę w zawodzie bibliotekarza. Wiąże się to z ich comiesięcznymi dochodami, które w tym zawodzie nie są duże. Wydaje się, że najbardziej są potrzebni ludzie z pasją, a przecież wśród młodych bibliotekarzy takich nie brakuje.
Poza tym, żeby coś zmienić, trzeba działać, a nie czekać, że inni to zrobią. Aktywizacja młodych pracowników bibliotek jest konieczna i celowa w kontekście przyszłości zawodu bibliotekarza. Ma to szczególne znaczenie ze względu na szybko postępującą komputeryzację i ciągły spadek czytelnictwa książki drukowanej na rzecz elektronicznej. Może to oznaczać zanikanie bibliotek tradycyjnych na rzecz cyfrowych, a tym samym zmniejszenie się liczby miejsc pracy w bibliotekach. Jednak wielu młodych ludzi uważa, że i tak nie są w stanie nic zmienić, dlatego nic nie robią i nie mają czasu działać w żadnym stowarzyszeniu. Później, niestety, jest już za późno i zaczynają się narzekania na wszystkich wokół.
Jednak należy mieć nadzieję, że młodzi bibliotekarze zaczną dostrzegać potrzebę działania i dobre strony przynależności do organizacji związkowych, a tym samym zmienią uwarunkowania i kondycję zawodu bibliotekarza.
Leszek Szafrański, Biblioteka Jagiellońska
