Tu ich imiona, ale gdzie ich groby - Firlejówka 2006-2011

Dyrektor biblioteki Małgorzata Piekarska witając przybyłych powiedziała: Zgromadziła nas tu szczególna okoliczność starania Fundacji im. Prof. Saphiera o uhonorowanie poległych jaślan, znalazły swój szczęśliwy finał. Biblioteka przygotowywała już w 2007 r. wystawę o Firlejówce - „A pamięć o nich przetrwa”.
Mariusz Świątek, kustosz Muzeum Regionalnego w Jaśle, wygłosił prelekcję „Uczniowie gimnazjum w Jaśle w walkach o niepodległość”. Prezentacja multimedialna z archiwalnymi zdjęciami i komentarzem podniosły walory faktograficzne wystąpienia. To trudny temat – powiedział M. Świątek.
W wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920 licznie uczestniczyli ochotnicy, w tym młodzież szkolna i harcerze. W Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Kr. St. Leszczyńskiego w Jaśle zgłosiło się ponad 300 ochotników, a na czele grupy stanęli dwaj profesorowie Roman Saphier i Jakub Kuska. 6 września 1920 r. w bitwie pod Firlejówką (obecnie Andrijwka na Ukrainie) poległ profesor Roman Saphier wraz z grupą uczniów. W Księdze pamiątkowej 70-lecia Państwowego Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868-1938, podane są ich nazwiska: Roman Saphier, Antoni Aman, Tadeusz Hrabal, Jan Lejpras, Seweryn Marcinkowski, Jan Sanocki, Jan Skuba, Jan Soczek, Józef Urbanek i Jerzy Zając. M. Świątek uzupełnił, że z ustaleń historycznych wynikają  pewne nieścisłości faktograficzne w związku z tablicą, gdyż nie wszyscy wymienieni zginęli w tym samym czasie i miejscu. Tablicę należy traktować symbolicznie, zaś  Najwyższy lot F.A. Ossendowskiego, jako publikację napisaną „ku pokrzepieniu serc”.
Stanisław Mazan, przewodniczący Fundacji im. prof. Romana Saphiera, opowiedział historię odnalezienia mogiły i reaktywacji funduszu stypendialnego im.  „Poległych śp. prof. Saphiera i uczniów zakładu”. Fundusz powstał w 1933 r.  Jego działalność została zahamowana wraz z wybuchem II wojny światowej a przez cały okres Polski Ludowej inicjatywa ta nie była kontynuowana. Jego reaktywowanie w nowej formie nastąpiło w 1993 roku, podczas obchodów 125-lecia Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Kr. Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle i 100-lecia Kaplicy Gimnazjalnej z inicjatywy śp. Elżbiety Przybyszowskiej-Constantine, której dziadek, Jakub Kuska, kierownik gimnazjum, uczestniczył wraz z  jasielskimi ochotnikami w wojnie polsko-bolszewickiej.  Powołano wtedy Fundację im. prof. Romana Saphiera, która rozpoczęła działalność w 1995 r.  Jednym z jej celów stało się odnalezienie mogiły jasielskich bohaterów. Dopiero w 2006 r. udało się  zrealizować te plany. Członkowie zarządu fundacji, Stanisław Mazan i Piotr Mazur pojechali na Ukrainę i odszukali miejsce pochówku profesora Saphiera i poległych gimnazjalistów. Od razu zrodziła się inicjatywa, aby odnowić mogiłę. Od 2006 r. Fundacja, co roku organizuje wyjazdy na Ukrainę – do miejscowości Andrijwka, dawnej Firlejówki, by przybliżyć uczniom jasielskiego liceum tradycje niepodległościowe szkoły. Dzięki uporowi Fundacji im. prof. Romana Saphiera, w szczególności Stanisława Mazana i Piotra Mazura, we współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Polskim Towarzystwem Opieki nad Grobami Wojskowymi we Lwowie i jego prezesem, Janem Franczukiem udało się odnowić mogiłę i postawić nowy pomnik upamiętniający ofiary bitwy pod Firlejówką. St. Mazan podkreślił niezwykłą przychylność miejscowej ludności dla polskiej inicjatywy.
Burmistrz Andrzej Czernecki podziękował Fundacji za niezwykłą determinację w poszukiwaniu mogiły.  Firlejówka jest przykładem tego, że możemy być dumni ze swojej historii, a  pomnik to konkretne i trwałe świadectwo pamięci – powiedział.
Zebrani obejrzeli dwa filmy dokumentujące to wydarzenie: TV Obiektyw „Firlejówka - wrzesień 2008” nakręcony przez Piotra Trznadla (znalazł się w  finałowej czwórce ogólnopolskiego konkursu programów telewizji lokalnych „To nas dotyczy” w kategorii „Moja Mała Ojczyzna”) oraz „Firlejówka 2011”.
Na wystawie zaprezentowane zostały materiały pochodzące ze zbiorów Fundacji im. prof. Romana Saphiera, I Liceum Ogólnokształcącego w Jaśle, Muzeum regionalnego w Jaśle, Kamila Ruszały oraz jasielskiej biblioteki. Są to m.in. archiwalia związane z bitwą, kopie archiwalnych i aktualnych map,  fragmenty opisu bitwy,  zapisy pochodzące ze sprawozdań  dyrekcji Gimnazjum z lat międzywojennych. Przedstawiono starania o pozwolenie  na  odnowienie mogiły i projekty pomnika. Wystawa jest bogato ilustrowana  fotografiami  z kolejnych wyjazdów, które odbywały się od 2006 r., aż do uroczystego odsłonięcia pomnika 24 września 2011 r. Autorami prezentowanych fotografii są m.in. Piotr Mazur, Wojciech Piękoś, Lech Polak.

Wystawa „Firlejówka 2006-2011”  prezentowana będzie w holu MBP Jaśle od 17 listopada do 6 stycznia 2011 roku.
 

Nadesłał: Tomasz Rutana