Czy można łączyć biblioteki?

Pytanie :
Jestem nauczycielem bibliotekarzem w Zespole Szkół Ogólnokształcących (liceum i gimnazjum). Organem prowadzącym mojej szkoły jest starostwo powiatowe, które ma obowiązek biblioteki pedagogicznej oraz biblioteki powiatowej. Aby realizować te zadania organ prowadzący planuje wykorzystanie biblioteki, w której pracuję. Czy biblioteka szkolna może jednocześnie świadczyć usługi biblioteki pedagogicznej lub/i powiatowej. Jeśli tak to na jakiej zasadzie zatrudniany jest bibliotekarz? Jeśli nie, to czy możliwe jest założenie takich bibliotek w budynku szkoły jako odrębnych instytucji?

Odpowiedź :
W obecnym stanie prawnym nie jest możliwe łączenie biblioteki szkolnej z biblioteką pedagogiczną czy powiatową. Zakaz taki zawiera art. 13 ust. 7 ustawy o bibliotekach. Jednocześnie nie ma przepisu zabraniającego usytuowania siedziby biblioteki szkolnej, czy pedagogicznej w budynku szkoły, jeżeli będą one prowadzone jako odrębne jednostki. Nie ma tym samym żadnych przeszkód w lokalizacji tych bibliotek w jednym budynku.

Dla udzielenia odpowiedzi na wyżej postawione pytanie podstawowe, wręcz fundamentalne znaczenie ma regulacja zawarta w art. 13 ust. 7. Przepis ten stanowi : „Biblioteki publiczne nie mogą być łączone z innymi instytucjami kultury oraz z bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi.”

Przepis ten został wprowadzony nowelizacją ustawy o bibliotekach z dnia 27 lipca 2001r. Jednakże i we wcześniejszym stanie prawnym wskazywano na zakaz łączenia bibliotek publicznych z innymi podmiotami wynikający z istoty biblioteki publicznej jako osoby prawnej (por. A. Twys: Biblioteki publiczne w granicach prawa. Bibliotekarz 7-8/2000, s. 8-9).
Przede wszystkim stwierdzić należy, iż cytowany przepis ma charakter imperatywny, bezwzględnie obowiązujący, wskazuje na to nie tylko jego brzmienie (użycie przez ustawodawcę zwrotu „nie mogą być łączone”), jak i nie wprowadzeniem w tej regulacji żadnych wyjątków. Treść art. 13 ust. 7 w sposób bezwzględny wprowadza zakaz łączenia biblioteki szkolnej, czy pedagogicznej z biblioteką publiczną. Na powyższe wskazuje się w literaturze fachowej (np. B. Howorka: Problem łączenia bibliotek w świetle prawa, Poradnik Bibliotekarza 9/2009, R. Golat: Zakres pojęcia biblioteki publicznej, Bibliotekarz 6/2009, K. Kuźmińska: Prawo biblioteczne, Poradnik Bibliotekarza 9/2003). B. Howorka wprost wskazuje: „Zakazane jest łączenie bibliotek publicznych z innymi instytucjami, a także z bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi (...)”. Tak też ten przepis jest rozumiany w orzecznictwie sądowo-administracyjnym np. wskazać tu można choćby wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 21 lutego 2008 r. sygn. III SA/Lu 11/08, w którym uznano łączenie za patologię.
Uważam, że omawiany zakaz znajduje również uzasadnienie w wykładni systemowej przepisów ustawy o bibliotekach. Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o bibliotekach „biblioteki szkolne (...) służą realizacji programów nauczania i wychowania, edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli.". Przepis ten zawiera definicję funkcjonalną bibliotek szkolnych, określającą tę jednostkę poprzez wskazanie jej zadań oraz użytkowników. Wskazać należy, że biblioteka szkolna jest integralną jednostką – pracownią szkoły publicznej. Nie jest podmiotem samodzielnym i działa w strukturze szkoły publicznej. W orzecznictwie wskazuje się, że „Przepis art. 22 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (...) w związku z art. 67 ust 1 ustawy o systemie oświaty (...) daje podstawę do przyjęcia, że biblioteka szkolna jest pracownią szkoły, a jej organizacja i stworzenie uczniom możliwości korzystania z niej jest obligatoryjne. Art. 13 ustawy o bibliotekach daje uprawnienia organizatorowi biblioteki do dokonania jej połączenia, podziału lub likwidacji biblioteki. Przepis ten w ust. 6 stanowi, że jego przepisów ust. 1-4 nie stosuje się do bibliotek szkolnych i pedagogicznych. Przepis ten wyłącza zatem możliwość objęcia aktem połączenia, podziału lub likwidacji biblioteki szkolnej”. (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 kwietnia 2000 r. sygn. II SA/Wr 991/98). Powyższe stanowisko należy w całości podzielić.
Z kolei art. 22 ust. 2 wskazuje cele i zadania biblioteki pedagogicznej, który wskazuje, że „Biblioteki pedagogiczne prowadzą działalność służącą potrzebom oświaty i wychowania, w tym kształcenia i doskonalenia kadry pedagogicznej”. Tym samym zadania tejże biblioteki są zdecydowanie odmienne od biblioteki publicznej oraz różnią się od funkcji, jaką ma spełniać biblioteka pedagogiczna. Jak słusznie podkreśla się w piśmiennictwie „Podstawowymi kryteriami decydującymi o wyróżnieniu tej kategorii bibliotek (tj. pedagogicznych – dopisek J. C.) są przede wszystkim użytkownicy oraz treść gromadzonych, opracowywanych, udostępnianych i upowszechnianych zbiorów.” (M. Kowalczuk : Biblioteki pedagogiczne w nowej rzeczywistości, Poradnik Bibliotekarza 2/2002).

Wyżej przytoczone zakresy działalności tych kategorii bibliotek merytorycznie uzasadnia zakaz łączenia ich z bibliotekami publicznymi.

Oprócz wyraźnego zakazu przewidzianego we wskazanym art. 13. ust. 7 ustawy o bibliotekach jest nakaz zawarty w art. 22 ust. 1 zd. 2 prowadzenia w każdej szkole biblioteki szkolnej. Z kolei w art. 19 tej ustawy został wprowadzony obowiązek prowadzenia bibliotek publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego: gminy (art. 19 ust. 2), powiaty (art. 19 ust. 3), a także województwa (art. 19 ust. 4), z możliwością przejmowania zadań zgodnie z przepisami art. 20 ust. 2 oraz art. 20a ust. 2 ustawy.

Kolejnym argumentem przeciwko dopuszczalności tych bibliotek jest odmienność ich statusu prawnego. Biblioteka powiatowa, jako publiczna, jest instytucją kultury i na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w związku z art. 2 ustawy o bibliotekach uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu jej do rejestru prowadzonego przez jej organizatora. Natomiast – jak już o tym była mowa – biblioteka szkolna jest niesamodzielną jednostką organizacyjną szkoły, w skład której wchodzi. Uważam, że uniemożliwia to łączenie tych bibliotek.

Na marginesie zaznaczyć należy, iż wyżej prezentowanego stanowiska nie zmienia dokonana nowelizacja ust. 7 art. 13 ustawy o bibliotekach, albowiem przepis ten pod określonymi warunkami dopuszcza wyjątkowo połączenie biblioteki publicznej z innymi instytucjami kultury. Jednakże w żaden sposób nie umożliwia łączenia tych bibliotek ze szkolnymi czy pedagogicznymi.

Jednocześnie odnosząc się do drugiego pytania stwierdzić należy, iż nie ma jakichkolwiek przeszkód prawnych w funkcjonowaniu tych bibliotek w jednym budynku. Oczywiście kwestie te powinny zostać uregulowane w odpowiednich umowach.

Opracował: mec. Jan Ciechorski