Ciemne strony digitalizacji

Konferencje Media in Transition odbywają się regularnie już od 1999 roku (ostatnia miała miejsce w maju tego roku). Są one częścią MIT Communications Forum, przestrzeni interdyscyplinarnej dyskusji dotyczącej kulturowych, ekonomicznych, politycznych i technologicznych aspektów komunikacji opartej o nowe technologie. Specyfika Forum polega na tym, że uczestniczący w nim naukowcy, politycy, dziennikarze czy przedstawiciele biznesu swoje analizy i tezy formułować muszą w odpowiednio zrozumiałym języku, unikając branżowej nowomowy. Z tego więc powodu lektura szkicu Gabriele Balbi nie powinna sprawić specjalnych trudności.

Autorka w swoim tekście opisuje wyzwania w pracy przyszłych historyków mediów, którzy prowadząc badania nad komunikacją masową końca XX wieku korzystać będą musieli ze źródeł cyfrowych. Digitalizacja jest jedym z najważniejszych zjawisk, jakie obserwować można w kulturze Zachodu w ostatnich dekadach. Po pierwsze - digitalizacja to przenoszenie treści analogowych, historycznych nośników informacji na formę cyfrową (remediacja). Po drugie - to masowa produkcja materiałów pozbawionych oryginalnej analogowej formy (materiały born digital): praca, komunikacja, kultura opiera się dziś na tworzeniu, wykorzystaniu, remiksie i przechowywaniu danych cyfrowych.

Efektem tego jest powstawanie archiwów i bibliotek cyfrowych oraz konieczność zabezpieczania cyfrowych zbiorów. O tym, jakie znaczenie może mieć digitalizacja dla przyszłych badań historycznych, przekonać może zaproponowana przez autorkę ogólna charakterystyka tradycyjnych źródeł analogowych i źródeł cyfrowych.

Cechy źródeł analogowych:

• niedobór - tradycyjne źródła historyczne zawsze związane są z pojęciem niedoboru; źródeł trzeba poszukiwać, odkrywać je, rekonstruować na podstawie zachowanych śladów; 
• stabilność -  cechą analogowej formy źródła jest stabilność; nie chodzi tu bynajmniej o podkreślanie tego, że źródła w takiej postaci są niezniszczalne; to fizyczne obiekty: pergamin, papier, fotografia, taśma filmowa, które podlegają zniszczeniu wraz z upływem lat, ale wciąż zachowują swoją jednorodność;
• dostępność - źródła w formie analogowej są pozornie gorzej dostępne od zasobów cyfrowych, z których korzystać można za pomocą wygodnego interfejsu biblioteki cyfrowej bez konieczności wyjścia z domu; jednak Gabriele Balbi pokazuje nieco inną perspektywę dostępności: ponieważ archiwa analogowe - w porównaniu z cyfrowymi - wymagają intensywniejszych relacji między archiwistą, a badającym przeszłość historykiem (tu nie wystarczy tylko wpisać słowa kluczowego do wyszukiwarki), w toku tej relacji wypracowywane są rozmaite struktury i metody ułatwiające korzystanie ze zbiorów; po drugie - archiwum analogowe nie jest tak dokładne jak cyfrowe i w toku swoich badań jego użytkownicy odkrywać mogą przypadkiem nowe interesujące materiały.

Zmiana medium z analogowego na cyfrowy wywołuje jakościową zmianę w dostępie do źródeł i warunków korzystania z informacji w nich zapisanych.

Cechy źródeł cyfrowych:

• nadmiar - współczesną kulturę cechuje nieustanna produkcja danych cyfrowych, które mogą mieć potencjalnie wartość w badaniach historycznych w przyszłości;
• ulotność - źródła cyfrowe są niestabilne, ulotne i delikatne; pozbawione są formy fizycznej, która gwarantowałaby ich jednostkowość oraz pozwalała odróżnić jedne od drugich;
• niepojedynczość - źródła w formie cyfrowej bardzo rzadko mają postać jednostkową.

Jak widać digitalizacja nie jest zjawiskiem ani neutralnym, ani tym bardziej jednoznacznie pozytywnym. Źródła born digital to spore wyzwanie dla całego systemu gwarantującego możliwość pracy historyka: przepisów prawnych, archiwów, bibliotek czy przygotowania do zawodu (nowe konieczne kompetencje).

Źródło: Portal Księgarski