Biblioteki wojskowe a biblioteki publiczne - odpowiedź prawnika

Pytanie:
Pracuję w bibliotece wojskowej i do tej pory ustawy i wszelkie rozporządzenia nie dotyczyły wszystkich bibliotekarzy. Dowiedziałem się, że jest nowa ustawa, która powstała za porozumieniem Ministrem Obrony Narodowej i Ministrem Kultury, że biblioteki i bibliotekarze zostały zintegrowane i włączone w sieć Bibliotek i Bibliotekarzy, powstały przepisy obowiązujące wszystkich w Polsce. Proszę o podanie mi tej ustawy.

Odpowiedź :

Według mojej wiedzy nie została uchwalona żadna nowa ustawa o bibliotekach, zwłaszcza spełniająca oczekiwania zawarte w powyższym pytaniu. Jednocześnie nie sposób pominąć okoliczność, iż obecnie obowiązująca ustawa o bibliotekach, co do zasady dotyczy również bibliotek wojskowych.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997r. bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 ze zm.) „Ustawa określa ogólne zasady działania bibliotek.”. Jak wskazuje się w piśmiennictwie „Taki zapis jest zgodny z wytycznymi Rady Europy i EBLIDA (Europejskie Biuro Stowarzyszeń Bibliotekarskich, Informacyjnych i Dokumentacyjnych - dopisek J. C.), gdyż ustawodawca uwzględnia wszystkie typy bibliotek, w tym: biblioteki publiczne - organizowane przez samorządy, a także Bibliotekę Narodową, biblioteki naukowe, w tym szkół wyższych - autonomiczne w określaniu zasad funkcjonowania podległych, liczne i o zamkniętym kręgu użytkowników - biblioteki szkolne i pedagogiczne, czy zanikające biblioteki zakładowe i fachowe, a nawet prywatne (...).” (J. Stępniak : „Ustawa o bibliotekach” – czas na zmiany ? Bibliotekarz 2/2008, s. 7).

Zgodnie z cytowanym przepisem ustawa ta ma zastosowanie do wszelkiego rodzaju bibliotek, chyba że przepisy szczególne w sposób szczególny regulują funkcjonowanie bibliotek danego typu. Ma to miejsce np. w przypadku bibliotek szkolnych, pedagogicznych, które działają również (albo i przede wszystkim) na podstawie ustawy o systemie oświaty, bibliotek uczelni wyższych działających na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Jednakże nie ma ustawy, która by w sposób szczególny normowała działalność bibliotek wojskowych.

Oczywistym jest, iż biblioteki te nie są instytucjami kultury w rozumieniu ustawy 21 października 1991r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2001r. Nr 13, poz. 123 ze zm.), tym samym nie posiadają osobowości prawnej i wchodzą w skład innej jednostki. Powyższe prowadzi do wniosku, że do bibliotek wojskowych będą miały zastosowanie przepisy ogólne ustawy o bibliotekach oraz dotyczące bibliotek niesamodzielnych, wymienić tu należy art. 3 określający cele bibliotek oraz prawo do korzystania z ich zbirów; art. 4 określający zadania bibliotek; art. 5 definiujący materiały biblioteczne; art. 6 dotyczący narodowego zasobu bibliotecznego, art. 8 ust. 3, art. 9, art. 10 i art. 12 określające zasady organizowania bibliotek.

Jednocześnie podnieść należy, iż wyżej wskazane przepisy ustawy o bibliotekach zostały doprecyzowane w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej oraz zasad współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi (Dz. U. Nr 35, poz. 297). Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 26 ust. 2 ustawy o bibliotekach.

Na mocy wydanego rozporządzenia została utworzona resortowa sieć biblioteczna (§ 1 ust. 1). Z kolei w ust. 2 określa organizatorów bibliotek, którymi są : dowódcy, szefowie, komendanci, dyrektorzy komórek i jednostek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej. Obowiązki organizatora zostały wskazane w § 2 i są analogiczne jak w art. 9 ustawy o bibliotekach.

Biblioteki wojskowe są zobowiązane do przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych przy gromadzeniu, przechowywaniu, ewidencjonowaniu i udostępnianiu gromadzonych materiałów o charakterze ściśle tajnym, tajnym, poufnym lub zastrzeżonym (§ 5). Wskazany przepis świadczy o szczególnym charakterze tych bibliotek. Podobnie stwierdza L. Biliński : „Szczególny charakter bibliotek wojskowych polega m.in. na tym, że znajdują w nich materiały, których udostępnianie jest ograniczone.” (L. Biliński : Obsługa biblioteczna w jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej, Bibliotekarz 5/2003, s. 35).

Natomiast w oparciu o § 6 ust. 2 omawianego rozporządzenia biblioteki wojskowe mogą – za zgodą organizatora – zawierać porozumienia z innymi bibliotekami i instytucjami w sprawie wspólnego prowadzenia obsługi bibliotecznej, a w szczególności w zakresie :

1. udostępniania i wymiany informacji oraz materiałów bibliotecznych,
2. organizacji imprez związanych z upowszechnianiem czytelnictwa oraz literatury,
3. doskonalenia zawodowego, organizacji szkoleń, praktyk bibliotecznych, udzielania porad i pomocy instrukcyjno – metodycznej.

Reasumując w obecnym stanie prawnym nie ma nowej ustawy dotyczącej bibliotek, w wojskowych, jednakże aktualne przepisy ogólne ustawy o bibliotekach, jak przepisy szczególne (rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej) regulują działalność bibliotek wojskowych.