30 rocznica śmierci Heleny Kozerskiej

15 kwietnia 2023 r. mija 30 rocznica śmierci dr hab. Heleny Kozerskiej (1903-1993), która przez ćwierć wieku (1949-1974) związana była z Biblioteką Uniwersytecką w Warszawie.

Urodziła się 13 maja 1903 r., w Masłowie (pow. śremski) jako najmłodsze z dzieci Ignacego Łuczaka i Weroniki z Klemmów, właścicieli dużego gospodarstwa rolnego. Zdolności i zapał do nauki sprawiły, że w 1930 r., mimo przeszkód, ukończyła studia na Uniwersytecie Poznańskim, a jej praca magisterska, wyróżniona brązowym medalem UP, została opublikowana.

W 1931 r., dzięki stypendium z Funduszu Kultury Narodowej podjęła badania nad dziejami Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1832-1848), m.in. w bibliotekach i archiwach Paryża. W latach 1932-1934 pracowała w Bibliotece Kórnickiej, opracowując rękopisy. Jednocześnie pisała biografię Wiktora Heltmana, jednego z przywódców TDP. Na jej podstawie, w 1935 r. uzyskała stopień doktora filozofii. Wtedy też, została żoną Stanisława Kozerskiego, inżyniera leśnika i przeniosła się do Warszawy.

Zajmując się domem i wychowywaniem dzieci, publikowała artykuły, recenzje i biogramy oraz kontynuowała zbieranie materiałów do monografii o TDP. Wybuch wojny zniweczył te plany. Przepadły prace złożone w wydawnictwach, spłonął warsztat naukowy. Po opuszczeniu stolicy zamieszkała z dziećmi na poznańskiej wsi i tam spędziła pierwsze powojenne lata.

W 1949 r. wróciła do Warszawy i rozpoczęła pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej jako kierownik Oddziału Rękopisów, który po zniszczeniach wojennych tworzyła od podstaw. Szybko zdobyła uznanie środowiska i w 1956 r. weszła w skład Dyrekcji BUW. Wówczas z jej inicjatywy powstał Referat Prac Naukowych i Wydawniczych, a od 1959 r. zaczęto publikować serię wydawniczą „Prace Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie”. W latach 1961-1966, dr H. Kozerska pełniła funkcję wicedyrektora BUW do spraw zbiorów specjalnych. Nie zaniedbywała przy tym pracy naukowej. W 1960 r. ukazały się jej Straty w zbiorze rękopisów w BUW w czasie I i II wojny światowej, a w 1963 r. Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (t. 1, opracowany z Wandą Stummer). Była też współautorką kolejnych tomów cyklu. Zwieńczeniem jej osiągnięć naukowych stała się rozprawa Warszawska Biblioteka Uniwersytecka w latach 1832-1871. Biblioteka Rządowa - Okręgu Warszawskiego - Główna, za którą w 1968 r. otrzymała tytuł doktora habilitowanego nauk humanistycznych.

Działała na wielu innych polach, w tym: prowadziła wykłady z wiedzy o książce rękopiśmiennej w Katedrze Bibliotekoznawstwa UW, brała udział w pracach Związku Nau-czycielstwa Polskiego i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (pełniąc w tym ostatnim funkcje wiceprzewodniczącej ZG SBP oraz przewodniczącej Komisji Wydawniczej i Historycznej). Była też członkiem Komisji Egzaminacyjnej dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego (1962-1974).

W 1974 r. przeszła na emeryturę, a w 1975 r. została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła 15 kwietnia 1993 r. Spoczywa na Cmentarzu Po-wązkowskim w Warszawie.

E.S-M

Zob. też:

Tyszkowa Maria: Helena Kozerska - twórca i organizator Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. W: Znawcy rękopisów. Warszawa: Wyd. SBP, 2002, s. 20-28. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 7).