70 rocznica śmierci Jana Muszkowskiego

29 stycznia 2023 roku minęła 70. rocznica śmierci Jana Muszkowskiego (1882-1953), jednego z najwybitniejszych twórców polskiego bibliotekarstwa pierwszej połowy dwudziestego wieku.

Praktyk, teoretyk działacz i uczony w jednej osobie, zajmował się rozmaitymi aspektami funkcjonowania książki w społeczeństwie. Wszechstronna wiedza na ten temat pozwoliła mu stworzyć własną koncepcję bibliologii jako dyscypliny naukowej.  

Początkowo pracował w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego (1915-1920). Potem do 1936 roku pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Krasińskich. Równocześnie zajmował się polską bibliografią. W latach 1915-1943, kontynuując Bibliografię Estreichera, przygotował do druku około 125 000 opisów dzieł z początków XX w. Redagował też „Przewodnik Bibliograficzny”.  

Pionierski charakter miały jego działania na rzecz kształcenia bibliotekarzy, począwszy od doraźnie organizowanych kursów, przez funkcjonujące w latach 1926-1938 Studium na Wolnej Wszechnicy Polskiej (gdzie w 1927 roku uzyskał tytuł docenta), aż do powołania z jego inicjatywy, pierwszej w Polsce Katedry Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim (1945-1953), którą kierował i gdzie otrzymał tytuł profesora (1946).

Należał do czołowych działaczy bibliotekarskich. Był współzałożycielem Związku Bibliotekarzy Polskich (1917), skarbnikiem pierwszego zarządu, wielokrotnym prezesem Kola Warszawskiego ZBP, wiceprzewodniczącym Rady ZBP jak też przewodniczącym Komitetu Poradni Bibliotecznej, Komisji do Spraw Międzynarodowych ( 1932-1937) i Komisji Kształcenia Zawodowego (1935). W latach 1928 -1936 pełnił funkcję przedstawiciela Polski w IFLA i eksperta Komisji Statystycznej tej organizacji. Brał aktywny udział w wielu międzynarodowych kongresach bibliotekarzy i organizacji bibliotekarskich.

W bogatym dorobku publicystycznym Jana Muszkowskiego dominują prace naukowe (ponad 200 pozycji). Dotyczą tak istotnych zagadnień jak: bibliofilstwo, polska sztuka drukarska, księgarstwo, ruch wydawniczy, bibliotekoznawstwo, bibliografia, czytelnictwo, statystyka biblioteczna czy socjologia książki. Na bazie tych prac powstało Życie książki, główne dzieło Jana Muszkowskiego, którego pierwsze wydanie ukazało się w 1936 roku, a drugie poprawione z 1951 roku stało się podręcznikiem akademickim. Zawarte w nim koncepcje sformułowane przez uczonego, ich wszechstronność i logika, do dziś budzą uznanie.

Po II wojnie światowej Jan Muszkowski poświęcił się pracy dydaktycznej, naukowej oraz popularyzatorskiej. Wznowił też działalność związkową, wchodząc w 1946 roku do Zarządu Głównego Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich i działając aktywnie w Łódzkim Kole ZBiAB. Warto wspomnieć, że był inicjatorem wydania encyklopedii wiedzy o książce.

Ewa Stachowska-Musiał

Zobacz też:
L. Morsztynkiewiczowa : Życie książki – Jan Muszkowski . W: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław 1974 s.235 – 251.
Jan Muszkowski - Ludzie, epoka, książki. Warszawa 2014.
H. Więckowska: Jan Muszkowski, uczony bibliolog. „Przegląd .Biblioteczny” 1953 z. 2..