55 rocznica śmierci Zofii Ameisenowej

25 grudnia 2022 r. mija 55 rocznica śmierci Zofii Ameisenowej (1897-1967), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i wieloletniej kustosz Biblioteki Jagiellońskiej (1921-1939, 1945-1967), która specjalizowała się w problematyce grafiki i badaniu rękopisów iluminowanych.

Urodzona 31 maja 1897 r. w Nowym Sączu, ukończyła historię sztuki i archeologię klasyczną  na UJ, uzyskując stopień doktora w 1920 r. Wielokrotnie wyjeżdżała za granicę (Włochy, Niemcy, Francja, Austria), by gromadzić materiały do prac naukowych. W 1921 r., rozpoczęła pracę jako asystentka w gabinecie grafiki BJ, i już w 1923 r. objęła jego kierownictwo. W tym też roku poślubiła Aleksandra Ameisena, lekarza, literata i znanego krakowskiego szachistę.

Porządkując i katalogując zasoby grafiki BJ Z. Ameisenowa uznała za nadrzędny cel swej pracy prezentowanie najcenniejszych rycin oraz rękopisów iluminowanych. W 1924 r. opublikowała pierwszy tekst Inkunabuły graficzne Biblioteki Jagiellońskiej („Exlibris” 6:1924), przedstawiając kolekcję unikatowych rycin z XV w. W kolejnych latach ogłosiła szereg artykułów, przyczynków, monografii oraz katalogów wystaw tych zbiorów. Rozszerzyła też zasięg swoich poszukiwań badawczych o podobne zbiory innych bibliotek polskich, badała także europejskie; malarstwo miniaturowe. W 1938 r. objęła stanowisko zastępcy kierownika Działu Zbiorów Specjalnych BJ.

Lata okupacji przerwały te prace. Chcąc uniknąć prześladowań dotykających osoby pochodzenia żydowskiego Ameisenowie wyjechali najpierw na kresy, a kiedy i tam spotkały ich represje, uciekli do Budapesztu. Bilans wojny był dla Z. Ameisenowej tragiczny: zginęli wszyscy jej bliscy, straciła majątek, podupadła na zdrowiu. Został tylko dorobek naukowy, toteż po wojnie wróciła z mężem do Krakowa do swoich zajęć w BJ.

Znowu gromadziła i opracowywała zbiory, wznowiła publikacje. W 1950 r. została kierownikiem Oddziału Innych Zbiorów Specjalnych (bez starych druków i rękopisów), przekształconego w 1959 r.  w Oddział Zbiorów Graficznych i Kartograficznych. W tym roku uzyskała też tytuł profesora zwyczajnego. Wśród głównych jej publikacji okresu powojennego wymienić trzeba obszerne dzieła poświęcone iluminatorstwu, takie jak: Rękopisy i pierwodruki iluminowane Biblioteki Jagiellońskiej (Wrocław 1958), Kodeks Baltazara Behema (Warszawa 1961) czy ostatnią książkę Cztery polskie rękopisy iluminowane z lat 1524 -1528 w zbiorach obcych (Kraków 1967), gdzie omówiła prace S. Samostrzelnika, zachowane w zbiorach Mediolanu, Londynu i Monachium. Niestety, stan zdrowia nie pozwolił jej dokończyć wielu rozpoczętych publikacji.

Zmarła 25 grudnia 1967 r. w Nowej Hucie i została pochowana na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie.

E.S.-M.

Zob. też:
Tadeusiewicz Hanna: Amenseinowa Zofia. W: Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa - Łódź, 1972, s. 8-9
Hordyński Piotr: Zofia Ameisenowa – uczona i bibliotekarz. W: Kustosze zbiorów specjalnych. Warszawa 2004, s. 64-74 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 8)