55 rocznica śmierci Aleksandra Birkenmajera

30 września 2022 r. mija 55 rocznica śmierci profesora Aleksandra Birkenmajera (1890-1967), historyka nauk ścisłych, filozofa, bibliotekoznawcy, bibliofila, dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu i Biblioteki Jagiellońskiej (BJ), kierownika Katedry Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim (UW).

Urodził się w Czernichowie k. Krakowa. Studiował nauki ścisłe na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). W 1914 r. uzyskał stopień doktora w zakresie historii astronomii. W 1930 r. habilitował się na UJ w zakresie historii nauk ścisłych, a w 1937 w zakresie bibliotekoznawstwa. W 1938 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1951 profesora zwyczajnego.

W 1919 r. rozpoczął pracę w BJ, gdzie od 1924 do 1939 r. pełnił funkcję kierownika działu rękopisów. Jednocześnie od 1930 r. jako zastępca profesora wykładał na UJ historię nauk ścisłych, a od 1938 r. także bibliotekarstwo. W 1939 r. mianowany został na stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego. Aresztowany w listopadzie 1939 r., więziony przez rok w KL Sachsenhausen, od listopada 1940 r. do sierpnia 1944 pracował w BJ. W marcu 1945 r. powrócił na stanowisko dyrektora Biblioteki w Poznaniu, które sprawował do czerwca 1947 r. W tym czasie odpowiedzialny był za ochronę i zabezpieczenie zbiorów bibliotecznych na Pomorzu i w Poznańskiem. Rozbudował też gmach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Od lipca 1947 r. do października 1951 pełnił funkcję dyrektora BJ. Następnie został powołany na stanowisko kierownika Katedry Bibliotekoznawstwa na UW, tworząc podstawy nowopowstałego kierunku.  W 1960 r. przeszedł na emeryturę.

Birkenmajer miał nie tylko gruntowne wykształcenie i szerokie zainteresowania, ale także znajomość kilku języków obcych. Odbył wiele podróży po bibliotekach naukowych Europy, znał niemal wszystkie najważniejsze biblioteki naukowe. W latach 1925-1927 był członkiem komisji ds. rewindykacji polskich zbiorów w Leningradzie i Moskwie. Brał czynny udział w konferencjach międzynarodowych IFLA, był członkiem towarzystw naukowych polskich i zagranicznych. W 1947 r. został wybrany honorowym wiceprzewodniczącym IFLA.

Prowadził działalność pedagogiczną. Wykładał historię nauk ścisłych, bibliotekoznawstwo, organizował kursy i szkolenia dla bibliotekarzy, był inicjatorem praktyk międzybibliotecznych w bibliotekach uniwersyteckich.

Jest autorem pond 300 publikacji, opartych na badaniach archiwalnych (w tym wielu w językach: angielskim, niemieckim, francuskim, włoskim). Głównymi przedmiotami jego badań były: historia dawnej książki (w tym historia opraw), rękopisy średniowieczne, historia bibliotek i drukarstwa. Przygotowywał krytyczne wydanie dzieł Mikołaja Kopernika. Interesował się także budownictwem bibliotecznym. Był współredaktorem naczelnym Encyklopedii wiedzy o książce, współredaktorem czasopism bibliotekarskich „Przegląd Biblioteczny” (1927-1939), „Roczniki Biblioteczne” (1957-1961).

J.S.  

Zob. też:

Nowicki Ryszard: Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz ochrony zbiorów bibliotecznych : ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945-1947. Poznań : Uniw. im. Adama Mickiewicza,  2006
Pelczar Marian: Birkenmajer Aleksander Ludwik. W: Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa – Łódź: PWN, 1972, s. 70-72
„Roczniki Biblioteczne” 1961, s. 1-58 [tom dedykowany prof. Aleksandrowi Birkenmajerowi na siedemdziesięciolecie urodzin; zawiera m.in. spis publikacji].