70 rocznica śmierci Adama Łysakowskiego

30 września 2022 r. mija 70 rocznica śmierci Adama Łysakowskiego (1895-1952), jednego z najbardziej znanych i zasłużonych bibliotekarzy okresu międzywojennego i pierwszej dekady po II wojnie światowej. Był ostatnim prezesem Związku Bibliotekarzy Polskich (ZBP) wybranym przed wybuchem II wojny światowej i kończył swoją kadencję 5 lat po jej zakończeniu, w nowej rzeczywistości politycznej i społecznej.

Urodził się w Stanisławowie, w 1913 r. ukończył gimnazjum klasyczne w Kołomyi i rozpoczął studia z zakresu filozofii i filologii na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1915-1917 został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. W czasie wojny był ciężko ranny. W 1918 r. przeszedł do Wojska Polskiego (od 1919 r. kapitan) i został zatrudniony jako bibliotekarz. Kontynuował studia z zakresu psychologii i filozofii w Krakowie, Lwowie i Wiedniu. W 1926 r. uzyskał doktorat w dziedzinie psychologii. Habilitował się na Uniwersytecie Łódzkim w czerwcu 1948 r., ale habilitację zatwierdzono dopiero w 1951 r.

Pracę bibliotekarską rozpoczął w 1919 r. jako kierownik działu bibliotecznego w Zarządzie Archiwalnym Dowództwa Okręgu Lwowskiego. W 1920 r. dział ten przekształcono w naukową Bibliotekę Wojskową Korpusu Lwowskiego, a Łysakowski ją zorganizował i prowadził do 1925 r. Miał już przygotowanie zawodowe zdobyte pod kierunkiem Wiktora Hahna i Mariana Łodyńskiego. Do 1925 r. zarządzał siecią mniejszych bibliotek Korpusu, tworząc podwaliny pod rozwój bibliotekarstwa wojskowego. W 1920 r. został członkiem Koła Lwowskiego ZBP. W 1925 r. przeniósł się do Wilna, gdzie w  latach 1925-1928 kierował Działem Książek w Bibliotece Uniwersyteckiej. W latach 1928-1930 pracował w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu i Warszawie. Od kwietnia 1930 do grudnia 1939 r. był dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie.

Od 1928 r. rozpoczął działalność publicystyczną w „Przeglądzie Bibliotecznym”. Poświęcona była wielu zagadnieniom, m.in. organizacji pracy bibliotekarskiej, normom organizacyjnym bibliotek naukowych, bibliografii regionalnej, informacji bibliograficznej, bibliologii, katalogowi przedmiotowemu. Adam Łysakowski był twórcą polskiego katalogu przedmiotowego, dla którego przygotował założenia teoretyczne (Katalog przedmiotowy. Teoria, Wilno 1928), instrukcję (Katalog przedmiotowy. Podręcznik, Warszawa 1946) oraz nieopublikowany słownik tematów i określników (tzw. wileńsko-warszawski). Utworzył też pierwszy polski katalog przedmiotowy w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie (1932).

Aktywnie uczestniczył w działalności Koła Wileńskiego i na forum ogólnopolskim. Brał też czynny udział w Zjazdach Bibliotekarzy Polskich. Od czerwca 1939 r. pełnił funkcję przewodniczącego Rady ZBP, kontynuowaną także przez jakiś czas po zakończeniu wojny.

W latach okupacji uczestniczył m.in. w ewakuacji najcenniejszych zbiorów Biblioteki Narodowej. Po wojnie był kierownikiem Referatu Bibliotek Naukowych w Ministerstwie Oświaty. W 1946 r. został mianowany dyrektorem Państwowego Instytutu Książki (PIK) i przeniósł się do jego siedziby w Łodzi. Równolegle był dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, gdzie zajmował się także pracą pedagogiczną w Katedrze Bibliotekoznawstwa. W 1949 r. PIK zlikwidowano, a część jego zadań przekazano Instytutowi Bibliograficznemu w Bibliotece Narodowej, którego dyrektorem mianowano Łysakowskiego.

W 1949 r. zrezygnował też, ze względów politycznych, z kandydowania na kolejną kadencję przewodniczącego Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, choć pozostał członkiem Zarządu bez funkcji, ale w 1950 r. zrzekł się także tej formy współpracy. W 1949 r. przeprowadził się do Warszawy, gdzie w roku akademickim 1951/1952 miał wykłady z bibliografii na Uniwersytecie Warszawskim. Zmarł 30 września 1952 r.

H.Ł.

Zob. też:

Adam Łysakowski bibliotekarz, bibliograf, bibliolog : materiały z Sesji Jubileuszowej, Warszawa 10 września 2002. Warszawa : BN, 2003 (Prace Instytutu Bibliograficznego ; 39)
Hleb-Koszańska Helena: Integralny bibliotekarz – Adam Łysakowski. W: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław: Ossolineum, 1974, s. 216-234
Łaskarzewska Hanna: Adam Łysakowski (1895-1952) – wiedza, doświadczenie, kreatywność. W: Łaskarzewska Hanna: Wielcy nieobecni. Pierwsze generacje liderów Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Warszawa: SBP, 2019, s. 203-240.