40 rocznica śmierci Stanisławy Marii Sawickiej

9 czerwca 2022 r. mija 40 rocznica śmierci  Stanisławy Marii Sawickiej (1895-1982), profesora Uniwersytetu Warszawskiego, historyka sztuki, muzealniczki i  bibliotekarki w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (BUW), więźniarki KL Ravensbrück. 

Urodziła się w 1895 r. w Warszawie. Jej ojcem był znany chirurg i profesor Uniwersytetu Warszawskiego Bronisław Sawicki, który zapewnił córce staranne wykształcenie. Stanisława Sawicka studiowała nauki humanistyczne (z historią sztuki  jako przedmiotem głównym) na Uniwersytecie Warszawskim i Jagiellońskim. Studia zwieńczyła tytułem doktora filozofii uzyskanym w 1924 r.

W latach 1926-1929 pracowała w dziale zbiorów graficznych Muzeum Narodowego  w Warszawie, a po stażach naukowych w Bibliotekach Polskich w Paryżu i w Rzymie objęła, w wyniku konkursu, kierownictwo Gabinetu Rycin BUW. Zbiory grafiki i rysunków Gabinetu Rycin BUW, świeżo odzyskane od Rosji na mocy Traktatu Ryskiego były wspaniałym warsztatem pracy dla młodej i ambitnej kierowniczki. Przez następną dekadę – do wybuchu II wojny światowej Sawicka opublikowała swoje najważniejsze i liczne prace: monografię Jana Ziarnki oraz opracowania rycin dawnych i rękopisów iluminowanych ze zbiorów nie tylko warszawskich.

Okres okupacji spędziła w Warszawie, zabezpieczając i chroniąc najcenniejsze zbiory BUW. Zaangażowana głęboko w pracę konspiracyjną, jako członek Rady Kultury Narodowej działającej przy Delegaturze Rządu została aresztowana przez Gestapo w kwietniu 1944 r.  i po kilkutygodniowym śledztwie na Pawiaku wywieziona do Ravensbrück, gdzie była więziona aż do końca wojny.  Mimo fatalnego stanu zdrowia stawiła się do pracy w BUW już w październiku 1945 r., obejmując ponownie  stanowisko kierowniczki Gabinetu Rycin i pozostając w tej funkcji  do przejścia na emeryturę w 1965 r., przez ostatnie 10 lat już jako profesor Uniwersytetu Warszawskiego. 

Praca naukowa, dydaktyczna i organizacyjna Stanisławy Sawickiej uczyniły Gabinet Rycin BUW wzorowym warsztatem pracy dla historyków i konserwatorów sztuki, ale też działała ona szerzej niż   BUW, a nawet Uniwersytet Warszawski. Była postacią znaną w międzynarodowym  kręgu historyków sztuki, a jej dorobek naukowy   obejmuje 214 publikacji, w tym wiele w prestiżowych wydawnictwach europejskich.

Zmarła 9 czerwca 1982 r.,  pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jej  działalność okupacyjna i gehenna obozu koncentracyjnego została upamiętniona w postaci okolicznościowego znaczka Poczty Polskiej w serii „Ocaleli z zagłady” (data obiegu: 30.01.2009).

E.K.-M.

Zob. też:

Kossecka Teresa, Budzińska Elżbieta: Stanisława Sawicka – wieloletni kustosz Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, w: Kustosze zbiorów specjalnych (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 8), Warszawa : SBP,  2004, s. 84-95
Korpanty Wojciech: Bibliografia prac Stanisławy Sawickiej,  „Biuletyn Historii Sztuki” 1983, R. 45,  nr ¾, s. 421-430
Sulerzyska Teresa:  Stanisława Sawicka (1895-1982),  „Biuletyn Historii Sztuki” 1983, R. 45,  nr ¾, s. 421-430