„Nieznane, ciekawe, cenne – stargardiana!” – projekt współfinansowany przez Okręg Zachodniopomorski SBP

Okręg Zachodniopomorski SBP dzięki dotacji udzielonej przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego (WKNiDN/II/D/14/2021) współfinansował projekt „Nieznane, ciekawe, cenne – stargardiana!”. Obejmował on wydanie katalogu XVI-wiecznych druków z dawnych bibliotek Stargardu oraz cykl sześciu wykładów prezentujących m.in. najcenniejsze zabytki piśmiennicze wywodzące się z miasta nad Iną. Koordynatorką projektu była Agnieszka Borysowska (Koło 1 przy Książnicy Pomorskiej w Szczecinie OZ SBP).

Publikacja

Michał Spandowski / Agata Michalska, Bibliotheca rediviva (XVI-wieczne druki z dawnych bibliotek Stargardu). Szczecin: Książnica Pomorska, 2021. SS. 540. ISBN: 978-83-64070-54-9. ISBN: 978-83-64070-55-6 (e-book; CD-ROM).

Opracowanie jest próbą rekonstrukcji historycznych zasobów bibliotecznych Stargardu, w tym biblioteki kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny oraz gimnazjum Collegium Groeningianum. Obejmuje druki wydane w XVI w. W ocalałych do dziś zbiorach zachowało się wiele rzadkości bibliograficznych. Wykazane w katalogu druki aktualnie przechowywane są w: Bibliotece Narodowej (Warszawa), Książnicy Pomorskiej (Szczecin), Archiwum Państwowym (Szczecin), Muzeum Narodowym (Szczecin), Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej (Bydgoszcz), Książnicy Kopernikańskiej (Toruń), Bibliotece Uniwersyteckiej (Toruń), Bibliotece Uniwersyteckiej (Warszawa), Muzeum Archeologiczno-Historycznym (Stargard).

Z recenzji dr. hab. Rafała Wójcika:

(…) Przedłożony mi do recenzji katalog rekonstruujący zasób szesnastowiecznych druków z dawnych bibliotek stargardzkich jest publikacją bardzo wartościową. Stanowi przykład rekonstrukcji historycznych księgozbiorów, które w wyniku zawirowań dziejowych zostały rozproszone i pozostają z dala od miejsca, w którym stanowiły niegdyś zwartą kolekcję, służącą mieszkańcom danego regionu albo miasta. W tym wypadku Autorzy postanowili odnaleźć i zebrać w jednym miejsc druki z szesnastego wieku, które dawniej wchodziły w skład zbiorów bibliotek stargardzkich, a obecnie znajdują się w różnych polskich książnicach. Nawet jeśli zaprezentowany zbiór to tylko część odnalezionych druków, które wciąż jeszcze pozostają gdzieś nieodkryte i proweniencyjnie nieopracowane, to już teraz te ponad 900 ujawnionych stanowi bardzo wartościowy materiał do prac historyków, historyków idei, badaczy dziejów Pomorza, Szczecina i przede wszystkim – Stargardu (…).

Wykłady online

Cykl prezentujący zabytki piśmiennicze ze Stargardu, których ranga dla dziedzictwa kulturowego jest tak znacząca, że wiele z nich zostało wpisanych do Narodowego Zasobu Bibliotecznego.

dr hab. Agnieszka Borysowska: Pociechę bowiem swoją mamy w księgach świętych... (1 Mch 12,9). Biblia Wulgata – pergaminowy kodeks rękopiśmienny z kościoła Mariackiego w Stargardzie. Premiera online: 16.09.2021, YouTube KP z napisami  https://www.youtube.com/watch?v=TmjRTv4YYoI

dr hab. Agnieszki Borysowska - sekretarz naukowej Książnicy Pomorskiej w Szczecinie.
Opis: Na przykładzie pergaminowej Biblii Wulgaty z przełomu XIII/XIV w. pochodzącej z kościoła Mariackiego w Stargardzie – najstarszego kodeksu średniowiecznego w zbiorach Książnicy Pomorskiej – omówiona została specyfika książki rękopiśmiennej wytwarzanej w zaciszu średniowiecznych skryptoriów klasztornych. Omówiono jak sporządzano materiał piśmienniczy ze skór zwierzęcych, jak przygotowywano książkę z arkuszy pergaminowych, czym i w jaki sposób ją zapisywano, w końcu – jak oprawiano i użytkowano. Wykład przybliża również historię cennego, stargardzkiego dzieła oraz to w jaki sposób trafiło ono do zbiorów Książnicy Pomorskiej.

Agata Michalska: Inkunabuły z dawnych bibliotek Stargardu w zbiorach Książnicy Pomorskiej. Premiera online: 20.09.2021, YouTube KP z napisami https://www.youtube.com/watch?v=1hAWsL6zuxA  

Agata Michalska - starszy kustosz Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, starodrucznik
Opis: Piętnastowieczne stargardiana przechowywane w Książnicy Pomorskiej wywodzą się w głównej mierze z historycznego księgozbioru kościoła pw. NMP oraz z biblioteki Collegium Groeningianum. Część druków pochodzi również ze zbiorów prywatnych. Wśród nich – najstarsza książka w zasobie Książnicy Pomorskiej, wydrukowane ok. 1470 roku Sophologium Jacobusa Magni – oraz jeden z dwóch znanych na świecie egzemplarzy Opusculi św. Bonawentury, zawierający kolorowaną, drzeworytową odbitkę z wizerunkiem świętego. Przy okazji prezentowania tych bezcennych druków prelegentka wprowadzi słuchaczy w zagadnienia związane z wynalazkiem Gutenberga i przybliży specyfikę pierwszych wytworów „czarnej sztuki”, czyli inkunabułów.

dr Michał Gierke: Niezwykli użytkownicy i fundatorzy ksiąg o proweniencji stargardzkiej. Premiera online: 14.10.2021, FB KP https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=402490254879286

dr Michał Gierke - rękopiśmiennik z Książnicy Pomorskiej.
Opis: Interesującym fragmentem kolekcji stargardzkich druków XVI wieku wykazanych w katalogu druków z dawnych bibliotek Stargardu (Spandowski, Michalska 2021) stanowią książki ufundowane przez cechy rzemieślnicze miasta nad Iną. Uwagę zwracają przede wszystkim obszerne rękopiśmienne dedykacje, które wpisano do poszczególnych egzemplarzy, zdobiąc je niekiedy dodatkowo znakami cechowymi. Wykład przybliża treści tychże wpisów oraz funkcję, którą mogły pełnić. Słuchacze dowiedzą się również, na czym polegają badania proweniencyjne zabytkowych księgozbiorów i jakie jest ich znaczenie w studiach nad książką dawną.

dr hab. prof. US Marcin Majewski: Introligatorzy ze Stargardu i innych miast zachodniopomorskich. Premiera online: 28.10. 2021, FB KP https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=242504601234263

dr hab. Marcin Majewski – prof. Uniwersytetu Szczecińskiego, dyrektor Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie
Opis: Zabytkowe rękopisy, inkunabuły czy druki otrzymywały swoje oprawy w wyspecjalizowanych warsztatach introligatorskich, które funkcjonowały w klasztorach, uniwersytetach, większych miastach i na dworach. Średniowieczne i nowożytne oprawy wykonywano przede wszystkim ze skór zwierzęcych i tkanin. Były one często barwione, dekorowane wytłoczeniami i metalowymi aplikacjami. Na okładzinach pojawiały się niekiedy znaki ich wytwórców. O introligatorach ze Stargardu i innych miast zachodniopomorskich posiadamy nieliczne dane archiwalne, ale kolejnych ważnych informacji dostarczają nam zachowane w zbiorach bibliotecznych oprawne księgi i znaleziska archeologiczne metalowych elementów okładzin. Wykład zaznajomi słuchaczy z działaniami  miejscowych rzemieślników, odtworzonymi na podstawie różnych źródeł.

Alicja Łojko: Początki i rozwój stargardzkiego drukarstwa w XVII i XVIII w.  Premiera online: 10.11.2021, FB KP https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=156933646619828

Alicja Łojko - starszy kustosz Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, kierownik sekcji Starych Druków Książnicy Pomorskiej.
Opis: Rewolucja druku rozpoczęła się w Europie w początkach ery nowożytnej, a główne centra wydawnicze, gdzie za pomocą nowej techniki powielano teksty, znajdowały się w dużych miastach handlowych. Na Pomorze – leżące na uboczu i to z dala od dużych rynków niezbędnych do napędzania produkcji książek – owa nowa „czarna sztuka” dotarła dość późno. W Szczecinie pierwsza stała drukarnia rozpoczęła działalność w 1569 r., natomiast Stargard doczekał się jej dopiero w roku 1671. Z polecenia władz brandenburskich pierwszy warsztat drukarski otworzył Berger Campe. Słuchacze dowiedzą się jak rozwijały się owe warsztaty, jak działały i komu służyły. Wystąpienie zilustrowano przykładami druków z poszczególnych stargardzkich drukarni.

Agata Michalska: Gotthilf Samuel Falbe i inni darczyńcy biblioteki Collegium Groeningianum w XVIII i XIX wieku. Premiera online: 25.11.2021, FB KP https://www.facebook.com/ksiaznicapomorska/videos/354432472309741

Agata Michalska - starszy kustosz Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, starodrucznik
Opis: Wkład dotyczy działalności kolekcjonerów i bibliofilów – donatorów stargardzkiego Collegium Groeningianum. Darczyńcami tej zorganizowanej w drugiej połowie XVII wieku biblioteki szkolnej byli przede wszystkim jej absolwenci i nauczyciele. Szczególne miejsce wśród dziewiętnastowiecznych darowizn zajmowała spuścizna wieloletniego dyrektora kolegium G.S. Falbego (1768-1849). Licząca 1346 druków i 27 rękopisów kolekcja stanowiła wydzielony zbiór, który po II wojnie światowej uległ rozproszeniu i w tej chwili można odnaleźć jego fragmenty w wielu naukowych bibliotekach całej Polski.

Oprac / fot.: MaraKu