Biblioteka każdego człowieka - rola biblioteki w przeciwdziałaniu wykluczeniom

Nierówności w różnych obszarach ludzkiego życia były i są obecne w naszych społecznościach od zawsze. Jednak we współczesnej rzeczywistości coraz większą uwagę przykładamy do wsparcia, edukacji i innych działań na rzecz ich zmniejszania. Jest to proces trudny i długotrwały, który wymaga zaangażowania wielu instytucji i organizacji. Wśród nich znajdują się biblioteki, które z założenia w swej pierwotnej i najważniejszej funkcji są miejscami publicznymi, otwartymi na wszystkich członków społeczności, w których funkcjonują. Społeczna i włączająca rola bibliotek ma szczególne znaczenie. Pozwala edukować, aktywizować i integrować mieszkańców zarówno wielkich miast jak i małych miasteczek oraz wsi.  
Bibliotekarze to niezwykli ludzie z duszą społeczników, którzy każdego dnia wspierają swoich użytkowników w różnych obszarach. Zapraszam do przyjrzenia się wybranym zagadnieniom i refleksji nad tym, jak rozległa i ważna jest nasza działalność prowadzona w książnicach. Mam nadzieję, że inicjatywy i usprawnienia przetestowane w wybranych instytucjach staną się inspiracją dla osób poszukujących nowych rozwiązań dla swoich użytkowników.

Włączenie cyfrowe

Choć większość bibliotek w kraju zmaga się z nieustannym niedofinansowaniem i cięciami budżetów, instytucje te od wielu lat prowadzą edukację mającą na celu przeciwdziałanie cyfrowemu wykluczenie oraz podnoszenie kompetencji cyfrowych osób w różnym wieku - od dzieci po seniorów. To w bibliotekach najczęściej wiele osób po raz pierwszy styka się z nowymi technologiami takimi jak AR, VR, a ostatnio również AI cz IoT. Organizowane są warsztaty, wystawy, kluby, czy pokazy technologii. Takie działania realizuje m.in. Bioteka w Lublinie, Mediateka w Kozienicach, MBP w Gorlicach. Osoby wykluczone cyfrowo m.in. seniorzy mogą wziąć udział w darmowych kursach komputerowych albo indywidualnych konsultacjach zarówno na urządzeniach stacjonarnych, jak i mobilnych. Pod okiem bibliotekarzy stawiają swoje pierwsze kroki wchodząc w cyfrowy świat, zarówno związany z komunikacją, rozrywką jak i obszarem e-usług.
Książnice pozyskują środki z różnych źródeł, aby zdobyć niezbędny sprzęt i pokazać jego możliwości użytkownikom. Przykładowo Biblioteka Raczyńskich pozyskała środki z EOG na realizację projektu “Sztuczna Inteligencja w służbie książki”, dzięki któremu możliwe będzie m.in. podniesienie kompetencji bibliotekarzy w zakresie innowacyjnych metod doboru literatury do preferencji czytelników, a także oparty o nowe rozwiązania wybór, zakup i katalogowanie nowości wydawniczych. Znaczącą rolę w rozwoju technologicznym bibliotek odgrywa także wsparcie udzielane w ramach programów realizowanych przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego we współpracy z różnymi partnerami.

Włączenie społeczne

Inkluzja społeczna w bibliotekach jest widoczna na wielu obszarach. Przede wszystkim w łatwym i dostosowanym dla wszystkich dostępie do zbiorów. W ostatnich latach coraz większy nacisk kładzie się na ułatwienia w korzystaniu dla osób w różny sposób dotkniętych wykluczeniem, w szczególności niepełnosprawnych, nieaktywnych zawodowo, czy pochodzących z różnych kręgów kulturowych.

  -    Osoby z niepełnosprawnościami (przykłady ułatwień)

Osoby z niepełnosprawnością ruchową mogą znaleźć w swoim otoczeniu coraz więcej placówek dostosowanych do ich potrzeb. W bibliotecznych pracowniach komputerowych pojawiają się stanowiska ze specjalnymi urządzeniami tj. klawiatury kontrastowe, big tracki, powiększalniki (m.in. Biblioteka w Ostrowcu świętokrzyskim, MBP w Szczecinie). Osoby z dysfunkcją wzroku mogą wypożyczać książki zapisywany na czytakach - specjalnych urządzeniach odtwarzających treść (m.in. MBP w Lublinie). Natomiast osoby niesłyszące coraz częściej mogą spotkać w bibliotece pracownika znającego Polski Język Migowy. Wiele osób starszych korzysta z usługi “Książka na telefon”, dzięki, której dostają wybrane pozycje literackie prosto do swoich domów.

-    Obcokrajowcy (przykładowe usługi i działania)

Osoby nieznające polskiego mogą znaleźć w polskich bibliotekach literaturę w różnych językach. Dodatkowo w większych miastach popularne stają się kursy języka polskiego dla zagranicznych studentów, czy migrantów. Ciekawą inspiracją do prowadzenia tego rodzaju zajęć jest scenariusz autorstwa Agnieszki Witczak. Inną formą wielokulturowej działalności jest organizowanie spotkań z mieszkańcami różnych krajów, np. w formule Żywej Biblioteki, czy tworzenie wystaw. Przykładem może być wystawa “Granice” zrealizowana w ramach projektu “Migruj do biblioteki!” w Żorach. Otwartość bibliotekarzy na podejmowanie nowych wyzwań wiąże się niejednokrotnie z możliwością wymiany doświadczeń i możliwością poznania rozwiązań stosowanych w skandynawskich bibliotekach. Ogromne znaczenie i możliwości daje tutaj udział w programie Erasmus +.

Aktywizacja i integracja społeczności

Biblioteka bez współpracy ze społecznością właściwie nie istnieje. Dlatego też wszystkie ruchy i trendy widoczne w życiu społecznym rezonują również w książnicach. Podejmowane są w nich aktualne tematy i dokonywane zakupy zbiorów, które mogą przyczynić się do pogłębienia tematu. To właśnie w bibliotekach każda grupa bez względu na wiek, płeć, czy status (materialny, społeczny etc…) ma szansę na rozwój i równy dostęp do wiedzy oraz informacji. Warto również zwrócić uwagę na działalność związaną w szczególności z integracją. Współczesne książnice to miejsca ważnych spotkań i rozmów. To również przestrzenie, w których podejmowane są działania wspierające rozwój np. kobiet, rodziców, seniorów.
Wiele inicjatyw wspieranych jest przez stowarzyszenia branżowe. Doskonałym przykładem inicjowania działań na rzecz aktywizacji i integracji społeczności są projekty realizowane przez Zachodniopomorski Okręg Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich

Bibliotekarzu, a jakie są Twoje doświadczenia?

Wartościowe inicjatywy, który jest bardzo wiele w naszych bibliotekach powinny być szeroko rozpowszechniane i opisywane. Przestrzenią do wymiany doświadczeń dla wielu edukatorów w tym bibliotekarzy od kilku lat jest platforma EPALE. To miejsce, w którym można znaleźć inspiracje i dobre praktyki z różnych obszarów wspierania osób dorosłych. Jeśli chcecie zapoznać się z nimi zapraszam do bibliotekarskiej „bazy inspiracji” na EPALE. Zachęcam również do publikacji swoich doświadczeń w formie artykułów, lub napisania do mnie - porozmawiamy i zamieścimy wasze dobre praktyki w formie wywiadu.

Zapraszam również do udziału w VI Forum Edukacji Dorosłych, które odbędzie się w formule online. Ważnym tematem tegorocznej edycji będzie między innymi włączenie społeczne.  Spojrzymy na nie z różnych perspektyw. Od sposobu projektowania działań edukacyjnych, przez potrzeby osób z grup defaworyzowanych, po rozwój samych edukatorów, którzy działają na rzecz włączenia społecznego. Dołączcie do nas!
 

Monika Schmeichel-Zarzeczna
monika.schmeichel@gmail.com

Photo by Hatice Yardım on Unsplash