V Nowe Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych - relacja

Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka,
ale dlatego, że własna.
Seneka Młodszy

Jubileuszowe V Nowe Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych zostało zorganizowane w dniach 7-8 czerwca 2021 r. Tegoroczne obrady pt. Biblioteki pedagogiczne lokalnie - małe ojczyzny, duże perspektywy odbyły się w formie on-line. Organizatorem była Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. H. Kołłątaja w Krakowie. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich objęło wydarzenie patronatem honorowym.

W latach 2013-2015 Forum realizowano we współpracy z krakowskim Uniwersytetem Pedagogicznym. Od 2016 r. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Krakowie samodzielnie organizuje Nowe Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych.

Z uwagi na sytuację epidemiczną piąta edycja Forum planowana w 2020 r. została przesunięta na rok bieżący.

W konferencji liczny i aktywny udział wzięli pracownicy naukowi, dyrektorzy bibliotek, nauczyciele bibliotekarze, badacze i znawcy tematu.

Pierwszego dnia gości konferencji powitała Anna Piotrowska Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Krakowie, Przewodnicząca Komitetu organizacyjnego Forum. Obrady zainaugurowała Marta Malec-Lech z Zarządu Województwa Małopolskiego. Pani Marszałek doceniła rolę bibliotek pedagogicznych, jako instytucji wpływających na budowanie i jednoczenie regionu. Wprowadzenia w tematykę konferencji dokonał
dr Tomasz Makowski Dyrektor Biblioteki Narodowej. W wypowiedzi nawiązał do obrad z 2019 r. i wygłoszonego wówczas referatu, w którym podkreślał znaczenie zawodu bibliotekarza we współczesnym świecie.
Obrady podzielone były na dwie sesje. Pierwszą prowadził dr hab. prof. UJ Remigiusz Sapa Dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, Członek Rady Naukowej PBW w Krakowie.

Wykład otwierający Forum wygłosił prof. dr hab. Jacek Purchla twórca i wieloletni Dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie związany z Uniwersytetem Ekonomicznym, Uniwersytetem Jagiellońskim, Polską Akademią Umiejętności. W wystąpieniu Przyszłość przeszłości wybitny znawca problematyki dziedzictwa i historii Krakowa wskazał na zmieniającą się relację między przeszłością, a przyszłością. Prelegent zacytował Thomasa Manna, iż kultura to umiejętność dziedziczenia. Przytoczył przykłady miejsc wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO i powiedział o ich znaczeniu. Podkreślał, że dziedzictwo kulturowe powinno być postrzegane jako pamięć i tożsamość. Stanowi bowiem proces reinterpretacji przeszłości, który dotyczy grup społecznych, ale także każdego z osobna. Wartość dziedzictwa wyznaczają użytkownicy. Pan Profesor zwrócił uwagę na różnice pomiędzy zabytkiem jako wartością materialną, a dziedzictwem rozumianym w kategorii współczesnej konsumpcji przeszłości.

Drugi referat wygłosiła dr Magdalena Kozak z Instytutu Filozofii Akademii Ignatianum w Krakowie. Wystąpienie Pani Doktor oparła o filozofię ks. prof. J. Tischnera. Omówione zostało odpowiedzialne gospodarowanie ziemią, na przykładzie czterech miejsc – dom, warsztat pracy, świątynia, cmentarz, które człowiek buduje i wokół których tworzy wspólnoty, kreuje tożsamości  lokalne i kulturowe.

Trzecie wystąpienie przygotowała dr Dagmara Kawoń-Noga reprezentująca Regionalny Zespół Placówek Wsparcia Edukacji – Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Opolu, Wyższą Szkołę Bankową we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu, Krajową Radę Biblioteczną oraz Radę Naukową naszej Biblioteki. Prelegentka postawiła tezę, że regionalizm jest nieredukowalnym aspektem działalności bibliotek. W związku z  tym, odniosła się do trzech obszarów działalności bibliotecznej takich jak zasoby, warsztat informacyjny, działania kulturalne i edukacyjne i omówiła je na przykładzie inicjatyw realizowanych w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Opolu.

Pierwszą część konferencji zamknęła wypowiedź dr. Artura Czesaka dialektologa, leksykografa, sympatyka regionalizmów, współpracującego z Uniwersytetem Jagiellońskim oraz Biblioteką Kraków. Pan Doktor odniósł się do wielości zadań realizowanych przez biblioteki pedagogiczne, wskazał możliwości ich rozwoju poprzez poszerzanie i podejmowanie nowych inicjatyw w zakresie edukacji regionalnej. Przedstawił propozycję, aby biblioteki pedagogiczne były „hubem” wiedzy o regionie, miejscem koordynacji lokalnych przedsięwzięć, wspomagały nauczycieli, entuzjastów „małych ojczyzn” w obszarze bibliografii i bibliologii.

W przerwie zaprezentowane zostały zdjęcia miejscowości, z których mieliśmy przyjemność gościć uczestników Forum.

Drugą sesję moderowaną przez dr hab. prof. UJ Magdalenę Wójcik Dyrektora Instytutu Studiów Informacyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członka Rady Naukowej PBWw Krakowie, rozpoczęły panie Aldona Zimna i Róża Pomiecińska. Prelegentki przedstawiły działania Kaliskiej Książnicy Pedagogicznej w obszarze propagowania kultury, tradycji i historii regionu. Referat stanowił przegląd inicjatyw podejmowanych przez bibliotekę na rzecz zachowania tożsamości kulturowej. Autorki prezentowały wydawnictwa regionalne promujące działania nauczycieli i regionalistów współpracujących z placówką. Omówione zostały liczne projekty, wykłady, lekcje biblioteczne oraz wystawy.

Kolejny referat wygłosiła Elżbieta Żłobińska reprezentująca Bibliotekę Pedagogiczną w Sieradzu, Filię w Wieruszowie. Przedstawiła działania  małej biblioteki podejmowane na rzecz lokalnej społeczności w dwóch płaszczyznach: udziału w ogólnopolskich akcjach i podejmowaniu lokalnych inicjatyw oraz angażowaniu się w spontaniczne działania. Prelegentka nakreśliła obraz swojej placówki na tle miejscowych instytucji oświatowych i kulturalnych oraz współpracy między nimi. Wskazała na pozytywne relacje, oddziaływanie na społeczeństwo, a także wypracowany model dobrych praktyk, jako inspirację dla innych bibliotek.

Referat omawiający projekt edukacyjny i wystawę „Marian Rejewski, bydgoszczanin, matematyk, kryptolog” zaprezentowała Ewa Pronobis-Sosnowska Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bydgoszczy. Prelegentka omówiła formę, jaką są wystawy posterowe i możliwości wykorzystania ich do upowszechniania wiedzy i informacji na dany temat. Omówiła związek wystaw przygotowywanych w bibliotece z nadaniem placówce imienia M. Rejewskiego. Odniosła się do działań związanych z popularyzacją Patrona w środowisku. Prelegentka przedstawiła plan zorganizowania w PBW lekcji o M. Rejewskim dla uczniów oraz wystawy posterowej, jako dodatkowej formy promocji.

Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Krakowie Filię w Olkuszu reprezentowała Halina Świtlicka – Małopolski Bibliotekarz Roku 2020. Prelegentka wskazała oryginalny obszar, w  którym  biblioteka pedagogiczna może się także realizować. Omówiła działania kierowanej przez siebie Filii w zakresie promocji lokalnej twórczości. Współpraca na rzecz środowiska realizowana jest m.in. poprzez tworzenie strony internetowej artystów ziemi olkuskiej, czy organizację spotkań autorskich i wystaw.

Na zakończenie pierwszego dnia obrad głos zabrała Lilla Kołodziejczyk, która omówiła inicjatywy podejmowane w środowisku lokalnym przez Pedagogiczną Bibliotekę  Wojewódzką w Warszawie, w projekcie dotyczącym edukacji varsavianistycznej. Prelegentka przedstawiła perspektywy jakie daje integracja i współdziałanie w środowisku. Podała przykłady działań oraz ich efekty jako czynnika budującego wspólnotę lokalną.

Dyrektor PBW w Krakowie Anna Piotrowska w podsumowaniu pierwszego dnia obrad podziękowała wszystkim uczestnikom i zaprosiła na drugi dzień konferencji.

Drugiego dnia Forum obrady podzielone były na dwie sesje. Pierwszą prowadziła dr hab. prof. UJ Maria Nowina Konopka Dyrektor Instytutu Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członek Rady Naukowej PBW w Krakowie.

Sesję rozpoczęła dr hab. prof. UJ Magdalena Wójcik, prezentując wyniki autorskich badań dotyczących roli bibliotek, jako źródła informacji o wydarzeniach lokalnych. Pani Profesor dokonała analizy serwisu społecznościowego Facebook na przykładzie wytypowanych profili publicznych bibliotek gminnych, pod kątem ich użyteczności dla rozprzestrzeniania informacji istotnych dla mieszkańców. Wyniki przeprowadzonych badań – jak podała Autorka – pokazały, że biblioteki informują w serwisie Facebook o wydarzeniach lokalnych, są to jednak informacje w stosunkowo małym wymiarze w porównaniu do innych typów publikowanych wiadomości. Prelegentka planuje rozszerzyć podjęte przed pandemią badania.

Kolejny wykład dr Donaty Ochmann z Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawiał „język” jako niematerialne dziedzictwo i ważny element regionalnych różnic. Pani Doktor omówiła znaczącą rolę języka jako elementu tworzącego wspólnotę lokalną, który ma charakter  wyróżniający oraz integrujący. Prelegentka zaprezentowała przykłady działań wykorzystujących tę funkcję języka oraz rolę bibliotek w ich inspirowaniu i organizowaniu.
Ważnym zadaniem w procesie edukacji jest kształtowanie pozytywnego odniesienia do podstawowych wartości rdzennych – języka, zasiedziałości terytorialnej, tradycji, obyczajów, norm i zachowań w „ojczyźnie prywatnej”.

Regionalną bazę bibliograficzną pn. Oświata na Śląsku Opolskim zaprezentowały Anna Zacłona i Iwona Kowalska z Regionalnego Zespołu Placówek Wsparcia Edukacji -Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu. Prelegentki w szczegółowy sposób omówiły tworzoną od 2000 r. bibliografię rejestrującą piśmiennictwo na temat historii i organizacji szkolnictwa na Opolszczyźnie, materiały dotyczące polityki oświatowej na Śląsku Opolskim, a także informacje na temat nauczycieli - ich biografie, dorobek dydaktyczny, artystyczny, czy naukowy.

Czwarte wystąpienie poświęcone było  bibliotekom pedagogicznym jako instytucjom kulturotwórczym w regionie. Prelegentki Halina Szpak oraz Jadwiga Picha odniosły się do przykładów działań Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Bielsku-Białej i Filii w Cieszynie. Omówiły inicjatywy podejmowane na rzecz społeczności lokalnej promujące wiedzę o historii i kulturze regionu, który mimo skomplikowanych dziejów charakteryzuje się mocno ukształtowaną tożsamością. Przytoczone zostały przykłady dobrych praktyk wspomagania placówek oświatowych realizowanych m.in. w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych uczniów.

Pierwszą sesję tego dnia zamknęło wystąpienie dr Anny Marcol z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Katowicach. Prelegentka podała przykład konferencji odbywających się w cyklu Człowiek potrzebuje korzeni i skrzydeł jako formy popularyzującej wiedzę o regionie. Wydarzenia realizowane są już dziesięć lat począwszy od 2011 r. wspólnie z Regionalnym Ośrodkiem Metodyczno-Edukacyjnym Metis w Katowicach. Adresatami konferencji są przede wszystkim nauczyciele, bibliotekarze, ale też wszyscy zainteresowani tematyką regionu. W roli prelegentów występują badacze oraz praktycy, którzy dzielą się z uczestnikami pomysłami na popularyzację wiedzy o regionie.   

W przerwie uczestnicy Forum zostali zaproszeni na wirtualny spacer po Krakowie.

W rolę przewodników wcielili się pracownicy PBW. Dodatkowo udostępniona została interaktywna mapa, obrazująca położenie, działania, zbiory itp. Biblioteki w Krakowie i 10 Filii.
Wzorem lat ubiegłych organizatorzy przygotowali dla uczestników niespodziankę. W tym roku było to losowanie książki Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich D. Ochmann i R. Przybylskiej. Dla zwycięzcy dr Donata Ochmann wpisała specjalną dedykację.

Drugą sesję moderowaną przez dr Agnieszkę Fludę-Krokos Dyrektor Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i Przewodniczącą Rady Naukowej PBW w Krakowie rozpoczęła dr Bogumiła Celer. Prelegentka dokonała prezentacji idei regionalnych izb pamięci w polskich bibliotekach. Na przykładzie Pracowni Artystycznej Władysława Kościelniaka w Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu omówiła postać artysty oraz podejmowane działania służące budowaniu tożsamości regionalnej. Ponadto wskazała na ważną rolę bibliotek w pielęgnowaniu tradycji i kultury regionalnej.  

Zanurz się w historii... Integracja społeczności lokalnej poprzez gry miejskie - pod takim tytułem Karol Baranowski z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Krakowie, Ogólnopolski Bibliotekarz Roku 2019 omówił zasady ich tworzenia, projektowania i przeprowadzania. Przedstawił zalety niestandardowej formy nauki i możliwości jakie dają gry miejskie w poszerzaniu oferty edukacyjnej bibliotek pedagogicznych. W swoim wystąpieniu prelegent posłużył się przykładami praktycznych działań w tym zakresie, które zostały przeprowadzone przez nauczycieli bibliotekarzy w PBW.

Kolejne wystąpienie Anny Popławskiej z Biblioteki Pedagogicznej w Siedlcach Filii w Mińsku Mazowieckim dotyczyło budowania i rozwijania wspólnoty w małej ojczyźnie. Na przykładzie działań podejmowanych w bibliotece omówione zostały inicjatywy, m.in. zajęcia edukacyjne, konferencje, konkursy, gry miejskie, które podejmowane na rzecz lokalnej społeczności kształtują w odbiorcach świadomość dziedzictwa kulturowego własnego regionu.

O tym, że Frida Kahlo może mieć wpływ na budowanie lokalnej wspólnoty przekonała uczestników Forum Maja Wilczewska z Biblioteki Pedagogicznej - Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Gorzowie Wielkopolskim. W barwny sposób Prelegentka zaprezentowała projekt nagrodzony grantem Narodowego Centrum Kultury. W ramach jego realizacji organizowane były spotkania dla młodych mieszkańców. Główny cel stanowiła integracja dzieci miejscowych z napływowymi. Do działań projektowych włączyli się dorośli mieszkańcy wsi przygotowując kolejne warsztaty i aktywności uczestników.

Obrady zamknęło wystąpienie Marty Król z Biblioteki Pedagogicznej w  Tarnobrzegu. Prelegentka zapoznała słuchaczy z grupą etnograficzną Lasowiaków. Biblioteka rozpowszechnia wiedzę o ich historii i kulturze poprzez organizację konkursów, wystaw, przeglądów twórczości, warsztatów. Promocja czytelnictwa i edukacji regionalnej realizowana jest też m.in. poprzez działalność wydawniczą, czy spotkania z użytkownikami na wydarzeniach plenerowych.  

Anna Piotrowska Dyrektor PBW w Krakowie podziękowała wszystkim za udział w konferencji i aktywność na czacie. Wyraziła nadzieję na zorganizowanie Forum w 2022 r. stacjonarnie. Pani Dyrektor już na wstępie konferencji stwierdziła, że tegoroczne Forum organizowane w formie online ma charakter symboliczny, każdy uczestnik pozostał w swojej małej ojczyźnie. Podczas obrad podkreślano rolę bibliotek w rozwijaniu i budowaniu lokalnych więzi, przywiązanie do tradycji i życia we wspólnocie. Charakter małej ojczyzny, jej unikalna wartość wpływa na poczucie tożsamości lokalnego społeczeństwa. Jest bodźcem do kształtowania społecznej odpowiedzialności i wzajemnego szacunku. W małych – lokalnych społecznościach drzemie ogromny potencjał. Jednym z ważniejszych zadań bibliotek pedagogicznych staje się dziś  dbałość o dziedzictwo kulturowe, o przechowywanie oraz upowszechnianie myśli ludzkiej. Bibliotekarze są ambasadorami kultury i historii na terenie swojego regionu.

V Nowe Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych było okazją do dzielenia się pomysłami i doświadczeniami. Konferencja pozostawiła uczestników z refleksją dotyczącą misji jaką mamy do spełnienia jako bibliotekarze. To od nas w dużej mierze zależeć będzie sposób propagowania informacji na temat lokalnej  kultury i regionu.


Marta Truszczyńska – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. H. Kołłątaja w Krakowie
Anna Walska-Golowska – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. H. Kołłątaja w Krakowie