65 rocznica śmierci Franciszka Pułaskiego

10 maja 2021 r. mija 65. rocznica śmierci Franciszka Pułaskiego (1875-1956), wieloletniego dyrektora Biblioteki Polskiej w Paryżu, w latach 1903-1912 kustosza Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie, od 1918 r. także dyplomaty zabiegającego na forum międzynarodowym o korzystne granice odradzającego się państwa polskiego.

Po ukończeniu szkoły średniej w Kamieńcu Podolskim studiował archeologię oraz historię w Odessie, Lwowie i Heidelbergu. Na przełomie XIX i XX w. zamieszkał w Warszawie i rozpoczął pracę w Bibliotece Ordynacji Krasińskich (BOK) za dyrekcji ordynata Adama Krasińskiego. Piastował stanowisko kustosza, zajmował się opracowywaniem cennych rękopisów BOK pod okiem takich znawców jak: Stanisław Kętrzyński, Józef Kallenbach, Ignacy Tadeusz Baranowski. Jego działalność bibliotekarska i naukowa obejmowała m.in. edycje źródeł z różnych okresów historycznych. Przygotował do druku i wydał kilkanaście rękopisów z XVI w., opracował także Opis 815 rękopisów Biblioteki ord. Krasińskich (Warszawa 1915), a w „Bibliotece Warszawskiej” zamieszczał informacje o nabytkach BOK oraz o jej działalności wydawniczej i naukowej.

Pracował także w tym czasie naukowo i społecznie. W 1912 r. odszedł z BOK i kontynuował działalność społeczną w Towarzystwie Naukowym Warszawskim, którego był wieloletnim sekretarzem (1908-1913, 1918-1919, 1924-1926). W 1926 r., po śmierci Władysława Mickiewicza, objął stanowisko dyrektora Biblioteki Polskiej w Paryżu. Był także współautorem założeń jej przyszłego funkcjonowania jako Stacji Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności. Jej zadaniem było m.in. popularyzowanie we Francji wiedzy o Polsce, kulturze, nauce, sztuce oraz wielowiekowych związkach obu krajów. Pułaski stał się  organizatorem imprez kulturalnych i naukowych, skupiających elity intelektualne Polski i Francji. W Bibliotece odbywały się występy polskich artystów, recitale chopinowskie itp.

Po wybuchu wojny, w maju i czerwcu 1940 r. Pułaski zorganizował ewakuację zbiorów bibliotecznych oraz muzealnych, które rozlokowano w różnych częściach Francji, często w posiadłościach zaprzyjaźnionych z Pułaskim, francuskich ludzi kultury i sztuki. Po opuszczeniu Paryża przez Niemców w 1944 r., w listopadzie Biblioteka wznowiła działalność. Pułaski zajął się scalaniem rozproszonego księgozbioru, przygotował także sprawozdanie z działalności Książnicy w okresie 1939-1940 oraz jej powojennych losów. Jego obszerne opracowanie Biblioteka Polska w Paryżu w latach 1893-1948 wydano w Paryżu w 1948 r. Pomimo powojennych kontrowersji dotyczących praw własności do Biblioteki pomiędzy Paryżem i Warszawą, Pułaski pozostał nadal jej dyrektorem, a Książnica przetrwała w miejscu swego powstania.

Franciszek Pułaski zmarł w Paryżu 10 maja 1956 r. w wieku 81 lat. Jego śmierć, a także wieloletnią pracę na rzecz Biblioteki Polskiej uczczono w środowiskach emigracyjnych i polskich ośrodkach naukowych we Francji, w Londynie i Nowym Jorku.

H. Ł.

Zob. też:
Łaskarzewska Hanna: Franciszek Pułaski (1875-1956) – żołnierz w służbie idei. W: Kustosze księgozbiorów polskich za granicą. Warszawa: SBP, 2013, s. 177-187 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 13)
Franciszek Pułaski (1875-1956). W: Kamieniecki Witold: Historycy i politycy warszawscy 1900-1950. Wrocław 1992, s. 65-74