25 rocznica śmierci Grażyny Lipińskiej

30 listopada 2020 r. mija 25. rocznica śmierci Grażyny Lipińskiej (1902-1995), starszego kustosza dyplomowanego Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej, pedagoga, magistra inżyniera chemii, zasłużonego społecznika, oficera Armii Krajowej.

Urodziła się w Warszawie jako córka Anny Skarbek, literatki oraz Witolda Sokołowskiego, wynalazcy i racjonalizatora. Studiowała fizykę i chemię na Uniwersytecie Jagiellońskim, następnie na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej, które ukończyła  jako pierwsza kobieta na Wydziale. Dodatkowe kwalifikacje uzyskała po ukończeniu dwuletnich studiów w Instytucie Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego.

Uczyła chemii i fizyki w gimnazjach im. Stefana Batorego, im. Marii Curie-Skłodowskiej, w Państwowej Żeńskiej Szkole Przemysłowo-Handlowej. Uczestniczyła w pracach programowych Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego. W 1935 r. została dyrektorem zespołu szkół zawodowych w Grodnie. Otwierała nowe  szkoły z internatami. Przywiązywała dużą wagę do nauczania dzieci wiejskich, także w języku białoruskim. Z ramienia organizacji kobiecych była kandydatką na posła ziemi grodzieńskiej. W latach 1941-1942 uczyła na tajnych kompletach i w szkołach zawodowych w Warszawie. Już w młodości czuła się odpowiedzialna za los Polski, angażując się w walki w obronie Lwowa, Bitwę Warszawską i III powstanie śląskie.

 Po wybuchu wojny  i jednoczesnym wkroczeniu na teren Polski we wrześniu 1939 r. wojsk sowieckich była jednym z organizatorów obrony Grodna. Do historii przeszło uratowanie przez nią polskiego chłopca przywiązanego do sowieckiego czołgu. W listopadzie 1939 r. została aresztowana przez władze sowieckie. Otrzymała wyrok 10 lat łagrów i 15 lat zesłania. W związku z najazdem Niemców w 1941 r. w czasie przepędzania więźniów „traktem mohylewskim” udało się jej uciec i przedostać do Warszawy. Natychmiast została członkiem Związku Walki Zbrojnej, następnie AK. W 1942 r. otrzymała zadanie objęcia funkcji Szefa Ekspozytury Białoruskiej Wywiadu Dalekosiężnego Komendy Głównej AK. Podlegające jej siatki dostarczały materiału wywiadowczego niejednokrotnie o bezcennej wartości. Aresztowana w lipcu 1944 r. przez NKWD otrzymała  wyrok 6 lat, następnie 25 lat łagrów. Przeszła koszmar więzień na Łubiance, w Mińsku, w Wilnie, w Nowosybirsku, łagrów m.in. w Orszy, w Gorkim, w Bracku, w Suchobezwodnoj. Przemiany historyczne w Rosji wpłynęły na skrócenie wyroku do 12 lat. 15 października 1956 r. powróciła do Warszawy. Natychmiast zgłosiła się na Politechnikę, gdzie przyjęto ją do pracy w Bibliotece Głównej. Jako kierownik Oddziału Gromadzenia, starszy kustosz dyplomowany, dokładała starań, aby stworzyć zbiory odpowiadające potrzebom studentów i pracowników naukowych Uczelni. Po przejściu na emeryturę była inicjatorką i współpracownikiem przy redagowaniu Słownika uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945, autorką wstrząsających wspomnień Jeśli zapomnę o nich, współredaktorką książki matki Anny Skarbek-Sokołowskiej Wspomnienia 1882-1944.

Należała m.in. do Towarzystwa Chemików Polskich, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwa Obrony Kresów Zachodnich, Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, NSZZ „Solidarność”. Odznaczona została m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu „Virtuti Militari”, Krzyżem Kawalerskim Orderu „Polonia Restituta”, Krzyżem Obrońców Ojczyzny 1918-1921, Medalem „Polonia Mater Nostra Est”, Krzyżem „Partyzantom 1939-1945”,  Złotą Odznaką „NSZZ Solidarność” Politechniki Warszawskiej. Dla uczczenia jej  imienia zostały wmurowane w Warszawie 3 tablice: w Czytelni Biblioteki Głównej PW, w kościele św. Katarzyny oraz na bloku przy Placu Przymierza 8 na Saskiej Kępie. Jej imię nosi szczep ZHR ze Stalowej Woli i Bursa Zespołu Szkół Zawodowych w Warszawie.

E. D.

Zob. też:
Dudzińska Elżbieta: Grażyna Lipińska (1902-1995). W: Bibliotekarze  bibliotek  specjalnych. Warszawa: SBP, 2007, s. 37-41 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 10)
Grażyna Lipińska. https://pl.wikipedia.org/wiki/Gra%C5%BCyna_Lipi%C5%84ska [dostęp 3.11.2020]
Lipińska Grażyna: Jeśli zapomnę o nich. Paryż 1988, Warszawa 1990, 2005
Otwinowska Barbara: Grażyna Lipińska. Warszawa 2001