Wirtualna wystawa "Literatura polska na Zaolziu 1920-2020"

W stulecie podziału Śląska Cieszyńskiego Książnica Cieszyńska przygotowała wystawę wirtualną prezentującą dzieje literatury polskiej na Zaolziu, aby przez jej pryzmat przedstawić historię i kulturę zaolziańskich Polaków. Wystawa, upowszechniająca wiedzę na temat społeczności polskiej na Zaolziu i jej literackiego dorobku, zrealizowana została we współpracy z tamtejszymi historykami i instytucjami kultury. Otrzymując atrakcyjną formę (prócz tekstów, zawiera liczne ilustracje, a także nagrania video aktorskich interpretacji fragmentów wybranych utworów w wykonaniu gwiazd Sceny Polskiej Teatru w Czeskim Cieszynie) oraz oferując uporządkowane kompendium wiedzy nt. zaolziańskiej literatury, wirtualna wystawa wyposażona została także w narzędzia w sposób bezpośredni wiążące tytuły omawianych utworów z ich cyfrowymi kopiami dostępnymi w profilu Książnicy w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.

28 lipca 1920 r., w najbardziej dramatycznym okresie walki o niepodległość i granice odrodzonej Rzeczypospolitej, w Paryżu zapadła decyzja o podziale Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Polskę a Czechosłowację. W jej wyniku rozbiciu uległ region o wielowiekowej historii i silnej tożsamości kulturowej. Poza granicami Polski znalazła się jego najwartościowsza część, nazwana później Zaolziem, liczebnie zdominowana przez Polaków (stanowili oni 70,5% ogółu mieszkańców tego obszaru, podczas gdy Czesi ledwie 19%), dla których – jak widać z dzisiejszej perspektywy – podział regionu i uruchomione w jego rezultacie przemiany kulturowe okazać się miały zgubne (według ostatniego spisu powszechnego Polacy na Zaolziu stanowią już niespełna 8% ogółu mieszkańców).

Charakter owych przeobrażeń najbardziej dojmująco odzwierciedla tworzona na Zaolziu polska literatura, przez dziesięciolecia stanowiąca płaszczyznę ocalenia języka i tożsamości polskich mieszkańców zachodniej części Śląska Cieszyńskiego, a także kulturowej spoistości regionu. I dziwić się można, iż – jakkolwiek w ciągu minionego stulecia powstało na Zaolziu wiele dzieł oryginalnych i ważkich, a wśród zaolziańskich twórców znajdują się pisarze tej rangi, co Gustaw Morcinek, Paweł Kubisz, czy Henryk Jasiczek – w Polsce, poza wąskim kręgiem specjalistów, literatura zaolziańska pozostaje ciągle niezauważona i niemal zupełnie nieznana. Również sama historia społeczności polskiej na Zaolziu i jej wysiłki zmierzające do zachowania tożsamości narodowej są nieobecne w świadomości Polaków.

Starając się choć w drobnej części wypełnić ową lukę, dnia 28 lipca 2020 r., a więc dokładnie w setną rocznicę podjęcia tragicznej w skutkach decyzji o podziale regionu, Książnica Cieszyńska otwarła w swojej galerii wystawę poświęconą w całości prezentacji historii literatury polskiej na Zaolziu, a zarazem – przez pryzmat piśmiennictwa – ukazującą także losy samego Zaolzia i jego polskich mieszkańców: https://kc-cieszyn.pl/rozmywani-literatura-polska-na-zaolziu-1920-2020/. Wystawa, przygotowana przez Wojciecha Święsa, przedstawia Zaolzie oraz jego literaturę z perspektywy polskiego brzegu Olzy i jakkolwiek ma rocznicową genezę, wolna jest od prób idealizowania literackiego dorobku zaolziańskich Polaków w jakimkolwiek jego wymiarze. Przeciwnie, już poprzez swój tytuł „rozMYwani#” wystawa ma kierować uwagę odbiorców na tendencje do rezygnacji z polskiej tożsamości i związków z kulturą polską, z dekady na dekadę coraz mocniej zaznaczające się w życiu literackim Zaolzia, wpływające na specyfikę powstającego tu piśmiennictwa i odciskające się na świadomości narodowej mieszkańców regionu. Tak zamierzona ekspozycja bez wątpienia dla części widzów mogła się okazać bolesna w odbiorze, a stawiane przez nią diagnozy – trudne do przyjęcia.

W tych okolicznościach Książnica Cieszyńska zdecydowała się na stworzenie swego rodzaju kontrapunktu dla wystawy „rozMYwani#”. Tę rolę ogrywa wirtualna ekspozycja, która również powstała z inicjatywy Książnicy i także poświęcona została stuletniej historii literatury polskiej na Zaolziu, ale jej merytoryczne przygotowanie w całości powierzone zostało autorom wywodzącym się z Zaolzia. W ten sposób w dyskusji o dorobku literackim społeczności polskiej na Zaolziu oraz aktualnej kondycji tamtejszego środowiska literackiego, jak i całej społeczności polskiej ma szansę zrodzić się pobudzający do refleksji dwugłos, a Zaolzie zyskuje sposobność do autoprezentacji swojego dorobku i potencjału twórczego. Co więcej zaś, prezentacja ta może dotrzeć do znacznie szerszego kręgu odbiorców niż wystawa konwencjonalna, bo w Internecie pozostaje dostępna bez żadnych ograniczeń.

W swojej warstwie tekstowej wirtualna ekspozycja zawiera zwięzłą prezentację dziejów literatury polskiej powstałej na Zaolziu w ciągu minionych stu lat. W osobnych zakładkach przedstawione zostały najważniejsze grupy i nurty literackie, najwybitniejsi twórcy, a także najbardziej reprezentatywne dzieła. Informacje te ilustrowane są reprodukcjami wybranych, pochodzących przede wszystkim z zasobów Książnicy Cieszyńskiej oraz Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej wydawnictw, portretami twórców i fotografiami prezentującymi wydarzenia literackie. Jednocześnie zostały one wyposażone w odsyłacze do odpowiednich publikacji cyfrowych z zasobów Książnicy: https://www.sbc.org.pl/dlibra/collectiondescription/110?dirids=110, a także biogramów dostępnych w tworzonym przez nią Elektronicznym Słowniku Biograficznym Śląska Cieszyńskiego; https://slownik.kc-cieszyn.pl/. Dodatkowo informacje o najbardziej reprezentatywnych utworach wzbogacone zostały o nagrania video przedstawiające aktorskie interpretacje ich wybranych fragmentów w wykonaniu aktorów Sceny Polskiej Teatru w Czeskim Cieszynie. W osobnej zakładce zamieszczono zaś wyposażony w stosowne linki katalog zaolziańskich dzieł literackich znajdujących się w zbiorach w Książnicy Cieszyńskiej. W wykazie zaznaczono publikacje, które zostały przez Książnicę zdigitalizowane, a ich kopie są dostępne online.

Wystawa przygotowywana jest przez Książnicę Cieszyńską we współpracy z Ośrodkiem Dokumentacyjnym Kongresu Polaków w Republice Czeskiej oraz Teatrem w Czeskim Cieszynie. Autorem scenariusza, w całości odpowiedzialnym także za wybór i przygotowanie wszystkich materiałów tekstowych i ilustracyjnych, jest Mgr. Michał Przywara, Ph.D., absolwent polonistyki Uniwersytetu Ostrawskiego, który pracę doktorską pt. “Literatura na Śląsku Cieszyńskim po roku 1989” obronił na Uniwersytecie Masaryka w Brnie. Obecnie Michał Przywara jest wykładowcą literatury i kultury polskiej na ostrawskiej polonistyce, a także tłumaczem, lektorem języka polskiego i animatorem kultury na Zaolziu. Odpowiedzialność za reżyserię oraz rejestrację video aktorskich interpretacji wybranych fragmentów zaolziańskiej prozy i poezji przyjął na siebie Bogdan Kokotek, absolwent wydziału aktorskiego PWST w Warszawie i wydziału reżyserii Akademii Teatralnej w Warszawie, aktor, reżyser, kierownik artystyczny Sceny Polskiej Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie, w którego dorobku znajduje się ponad sto ról i reżyserii teatralnych w teatrach w Polsce i Czechach. W nagraniach, przedstawiając swoje interpretacje, poza Bogdanem Kokotkiem uczestniczyli też Karol Suszka oraz Anna Paprzyca. Projekt szaty graficznej wirtualnej wystawy, a także jej przygotowanie informatyczne realizuje Robert Kołder. Realizacja wystawy przebiega w ramach projektu Książnicy Cieszyńskiej finansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach Programu Kultura w sieci.

Wirtualna wystawa Literatura Polska na Zaolziu (1920-2020) dostępna jest pod adresem https://literatura.kc-cieszyn.pl/ od 19 października 2020 r.

Mat. pras.