25. rocznica śmierci Wandy Stachiewicz

8 lipca 2020 r. minęła 25. rocznica śmierci Wandy z Abrahamów Stachiewicz (1895-1995), inicjatorki i od 1943 r. organizatorki polskiego bibliotekarstwa w Kanadzie. Była córką prof. Władysława Abrahama, rektora Uniwersytetu Lwowskiego. Na uczelni tej od 1918 r. była studentką na wydziale historycznym.

Studia z zakresu historii i muzykologii kontynuowała w latach 1921-1923 na Sorbonie. Od 1923 r. była żoną Wacława Stachiewicza, od 1935 r. generała i szefa Sztabu Głównego Wojska Polskiego. We wrześniu 1939 r. opuściła Polskę i w 1940 r. dotarła do Kanady. 

Zamieszkała w Montrealu, gdzie już w 1940 r. włączyła się w organizację Stowarzyszenia Uchodźców Polskich w Kanadzie, rozpoczęła również działalność w Oddziale Montrealskim Polskiego Instytutu Naukowego (PIN, z główną siedzibą w Nowym Jorku). Od podstaw zaczęła tworzyć zaplecze dokumentacyjne Oddziału i od 1943 r. bibliotekę. Nowa placówka, pn. Biblioteka Polska, działała na zasadach wolontariatu. Księgozbiór kompletowano dzięki darom naukowych bibliotek kanadyjskich i amerykańskich, w tym Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie, z którą Stachiewicz nawiązała osobiste kontakty. Trzonem rozwijającego się księgozbioru była literatura dotycząca polskiej historii i kultury. Bibliotekę wspomagały finansowo polskie organizacje w USA i w Kanadzie. Zbiory powiększały się także dzięki darom bibliotek oraz organizacji polonijnych w Europie. Nawiązano także kontakty z bibliotekami naukowymi w Polsce, m.in. z Biblioteką Narodową, które przekazywały swoje dublety.

Po zakończeniu wojny Wanda Stachiewicz pracowała przez jakiś czas w Bibliotece Municypalnej w Montrealu, zdobywając doświadczenie zawodowe. W latach 1959-1960 odbyła studia bibliotekarskie na Uniwersytecie McGilla. W latach 50. XX w. Biblioteka Polska stała się ogólnie dostępną biblioteką publiczną. Organizowano w niej wystawy, konkursy, prelekcje o Polsce, dzięki którym zdobywano nowych czytelników oraz darczyńców, również wśród Kanadyjczyków. Biblioteka stałą się jedną z głównych bibliotek emigracyjnych, obok Bibliotek Polskich w Paryżu,  Londynie i Muzeum Polskiego w Ameryce z siedzibą w Chicago.

Po przejściu na emeryturę Wanda Stachiewicz pozostała w Bibliotece jako jej kustosz. W 1984 r. książnicy nadano jej imię. Publikowała artykuły w miejscowej prasie, szkice dotyczące dziejów Polski oraz wspomnienia. W 1978 r. wydała rys historyczny o montrealskim Oddziale PIN oraz Bibliotece Polskiej. Władze emigracyjne doceniły jej dokonania, odznaczając ją m.in. Komandorskim i Kawalerskim Orderem Polonia Restituta, w 1993 r. prezydent Lech Wałęsa odznaczył ją Orderem Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej.

H. Ł.

Zob. też:
Barteczko Ewa: Wanda Stachiewicz (1895-1995) – działaczka organizacji polonijnych, twórczyni i kustosz Biblioteki Polskiej w Kanadzie. W: Kustosze księgozbiorów polskich za granicą. Warszawa: SBP 2013, s. 189-198. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; 13)
Ś.P. Wanda Stachiewicz (1895-1995), „Biuletyn. Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Biblioteka im. Wandy Stachiewicz” [Montreal] 1996, vol. 13, s. 24-28