65 rocznica śmierci Heleny Radlińskiej 

10 października 2019 r. minęła 65 rocznica śmierci Heleny Radlińskiej (pseudonim H. Orsza, 1879-1954), twórczyni pedagogiki społecznej, organizatorki kształcenia bibliotekarzy i pracowników oświatowych.

Urodziła się w Warszawie. Pochodziła z rodziny artystycznej Rajchmanów. Ojciec był inicjatorem budowy i dyrektorem Filharmonii w Warszawie, matka uprawiała  publicystykę i pisarstwo. Helena wzrastała  wśród ludzi światłych, patriotów W domu rodzinnym przebywali: H. Sienkiewicz, M. Konopnicka, E. Orzeszkowa, S. Żeromski, którzy kształtowali umysł i ideały Heleny. Po ukończeniu szkoły średniej, studiowała na tajnych kursach pedagogicznych. W 1897 r. rozpoczęła praktykę w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej. Praca była jej uniwersytetem, rozbudziła zainteresowania działalnością społeczno-oświatową.

Helena Radlińska (trzecia od lewej wśród słuchaczy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (15.02.1930 r.), źródło: POLONA.pl

W 1905 r. towarzyszyła mężowi zesłanemu na Syberię za udział w rewolucji 1905 r. Po ucieczce  z zesłania  osiedlili się w Krakowie. Radlińska podjęła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (1907-1911). Studiowała równocześnie  historię, literaturę, pedagogikę, filozofię i prawo. Prowadziła działalność oświatową i popularyzatorską oraz bibliotekę w Uniwersytecie Ludowym im. A. Mickiewicza w Krakowie. W okresie I wojny światowej uczestniczyła wspólnie z mężem lekarzem w wojsku, gdzie organizowała  zespoły  czytelnictwa, a w latach 1920-1921 odbyła ochotniczą służbę w wojsku jako oficer  oświatowy. W następnym roku rozpoczęła działalność dydaktyczną i naukową w Wolnej Wszechnicy Polskiej (1922-1939), była współzałożycielką Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Sekcji Bibliotekarskiej. Habilitowała się w 1926 r. Zapoczątkowała wykłady i ćwiczenia  z zakresu czytelnictwa, wypracowała własne metody badań i stworzyła ośrodek, zwany później „szkołą warszawską”. Interesowała się społeczną funkcją książki. Od założenia Związku Bibliotekarzy Polskich (1917) była jego aktywnym członkiem, reprezentowała Związek na  zjazdach i kongresach międzynarodowych.

Helena Radlińska (trzecia od prawej) wśród słuchaczy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (12.06.1931 r.), źródło: POLONA.pl

W pierwszym roku okupacji została ranna, schronienie uzyskała  w zakonie  sióstr urszulanek, gdzie kontynuowała  tajne nauczanie. Po zakończeniu II wojny światowej była profesorem Uniwersytetu  Łódzkiego, kierowała Zakładem Pedagogiki Społecznej. Działała w Sekcji Czytelnictwa  Międzynarodowego Instytutu Bibliograficznego, była członkiem wielu towarzystw naukowych.

Piśmiennictwo Heleny Radlińskiej  (wg Z. Hryniewicz) liczy 361 pozycji, w tym 55 prac  dotyczących książki, bibliotek i czytelnictwa. Jej najbardziej znaną publikacją jest Książka wśród ludzi (I wyd. 1929).

Absolwenci studiów kierowanych przez Helenę Radlińską należeli do elity bibliotekarskiej, piastowali wysokie stanowiska w instytucjach państwowych, w bibliotekach wyższych uczelni i bibliotekach publicznych. Decyzją Prezydium Rządu została ustanowiona nagroda im. Heleny Radlińskiej  (1975). Nagrodę przyznawał Minister Kultury i Sztuki.

Helena Radlińska, ok. 1950 r., źródło: radlinska.pl

K.K.

Zob. też:
Hryniewicz Zofia: Helena Radlińska z książką wśród ludzi. W: Twórcy nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław : Ossolineum, 1974, s. 294-309 (Książki o Książce)
Lepalczyk Irena:  Zamiast wstępu. W: Helena Radlińska Książka wśród ludzi. Warszawa : Wydaw. SBP, 2003, s. 9-22