Sejm RP ustanowił rok 2020 rokiem Leopolda Tyrmanda

25 kwietnia 2019 r. Sejm RP przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2020 rokiem Leopolda Tyrmanda. Jak przypomniano, przypada wówczas 100. rocznica urodzin i 35. rocznica śmierci „wybitnego pisarza, dziennikarza i publicysty” i Sejm „w uznaniu wielkich zasług Artysty, postanawia oddać Mu hołd”.

Leopold Tyrmand (ur. 16 maja 1920 w Warszawie, zm. 19 marca 1985 w Fort Myers) to polski pisarz i publicysta, popularyzator jazzu w Polsce, autor m.in. kryminalnej powieści „Zły” i „Dziennika 1954”.

Był człowiekiem o wielu talentach a do dziś jego postać owiana jest legendą. Określany jednym z najbardziej nieszablonowych twórców polskiej literatury i ikoną polskiego świata artystycznego lat pięćdziesiątych XX wieku, wykazywał się wyjątkową niezależnością intelektualną. Zafascynowany zachodnioeuropejską kulturą oraz amerykańską muzyką jazzową dawał temu niejednokrotnie wyraz w swojej twórczości. Nieźle rysował i przez rok studiował na wydziale architektury Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Paryżu. Zdobyte umiejętności wykorzystał wiele lat później, kiedy zaprojektował własny dom w USA.

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w Warszawie, gdzie w 1938 r. ukończył gimnazjum im. Jana Kreczmara. 

1939-1946 : Wilno, Rzesza Niemiecka, Dania, Norwegia

Po wybuchu wojny przebywał w Warszawie, później przedostał się do Wilna, gdzie po zajęciu miasta przez wojska radzieckie w 1940 r. podjął pracę dla komunistycznej gazety, do czego przyznał się dopiero w 1967 r. Po nawiązaniu kontaktów z jedną z konspiracyjnych organizacji niepodległościowych został aresztowany wiosną 1941 r. przez NKWD i skazany na osiem lat więzienia za przynależność do antyradzieckiej organizacji. Szczęśliwie, po ataku Niemiec na Wilno, udało mu się uciec z rozbitego bombami transportu kolejowego i wrócić do Wilna. Aby uniknąć identyfikacji jako Żyd zdobył dokumenty na nazwisko obywatela francuskiego i dobrowolnie zgłosił się na roboty do Rzeszy, co prawdopodobnie uratowało mu życie. Jego ojca Mieczysława Tyrmanda zamordowano na Majdanku, matka Maryla Oliwenstein przeżyła i po wojnie wyemigrowała do Izraela. Cała jej rodzina zginęła jednak w warszawskim getcie.

Leopold Tyrmand pracował w Rzeszy między innymi jako tłumacz, robotnik kolejowy, pomocnik bibliotekarza i kelner. W 1944 zaciągnął się jako marynarz na niemiecki statek w celu przedostania się do neutralnej Szwecji. Został jednak schwytany i osadzony w obozie koncentracyjnym Grini, niedaleko Oslo, gdzie doczekał końca wojny. Po wojnie pracował przez rok dla Czerwonego Krzyża w Danii i Norwegii. Do Warszawy wrócił w kwietniu 1946 r.

1946-1965 : Warszawa

W Polsce rozpoczął pracę jako dziennikarz w Agencji Prasowo-Informacyjnej a następnie w redakcji „Przekroju”. Specjalizował się w recenzjach: teatralnych, muzycznych i sportowych, które publikował na łamach „Przekroju”, „Expressu Wieczornego”, „Tygodnika Powszechnego”, „Rzeczpospolitej” oraz pism „Dziś i Jutro”, „Ruch Muzyczny”. W 1950 roku, po napisaniu recenzji sportowej, w której skrytykował stronniczość radzieckich sędziów, został usunięty z redakcji "Przekroju". Dzięki pomocy Stefana Kisielewskiego, z którym się przyjaźnił, związał się z redakcją "Tygodnika Powszechnego", gdzie pracował do marca 1953 roku, kiedy zamknięto pismo z powodu odmowy druku oficjalnego nekrologu Stalina. Leopold Tyrmand został wówczas obłożony nieoficjalnym zakazem publikacji. To wtedy wpadł na pomysł pisania dziennika. 

Dziennik 1954 obejmuje zapiski Tyrmanda, które prowadził niemal codziennie w dniach 1 stycznia – 2 kwietnia 1954 roku. Powstała w ten sposób książka, która zarówno odegrała istotną rolę w autokreacji legendy Tyrmanda, jako niezależnego i niezłomnego twórcy a także okazała się dziełem wybitnym. Dziennik 1954 to kopalnia wiedzy o powojennej Warszawie i swoista kronika życia obyczajowego na początku lat 50-tych XX w.

Prowadzenie dziennika Tyrmand przerwał po otrzymaniu zlecenia od wydawnictwa Czytelnik na napisanie "Złego".

Zły to wielowątkowa powieść kryminalna, której akcja rozgrywa się w powojennej Warszawie. Książka wydana w 1955 roku szybko stała się bestsellerem a jej autor postacią rozpoznawalną.

Dobra passa literacka Tyrmanda trwała do 1958 roku, kiedy cenzura zaczęła zatrzymywać jego książki a władza odmawiała wydania paszportu. Kiedy otrzymał w końcu paszport w 1965 roku, wyjechał z Polski. Podróżował po Europie i Izrealu, gdzie spotkał się z matką. W 1966 roku przybył do Stanów Zjednoczonych i osiadł tu na stałe.

1966-1985 : USA

Początkowo publikował w paryskiej „Kulturze”, później nawiązał współpracę z renomowanym tygodnikiem „The New Yorker”.

W USA jego poglądy zaczęły nabierać mocno konserwatywnego charakteru. Od lat 70-tych XX w. Tyrmand zaczął ostro krtytykować mainstreamowe amerykańskie media oraz Hollywood, wskazując na niszczenie etosu tradycyjnych wartości, a nawet „pogrom i holocaust kulturowy”.

W 1971 r. ożenił się po raz trzeci (Wcześniej związany był z Małgorzatą Rubel-Żurowską i Barbarą Hoff) z Marry Ellen Fox, swoją czytelniczką, doktorantką iberystyki na Uniwersytecie Yale’a. W styczniu 1981 urodziły im się bliźnięta: Rebecca i Matthew. 19 marca 1985, w wieku 65 lat, Tyrmand zmarł na zawał serca podczas wakacji w Fort Myers na Florydzie. Został pochowany na cmentarzu Wellwood w Pinelawn w Long Island.

Publikacje

Proza

1948: Hotel Ansgar
1955: Zły
1957: Gorzki smak czekolady Lucullus
1961: Filip
1967: Życie towarzyskie i uczuciowe
1975: Siedem dalekich rejsów
1990: Wędrówki i myśli porucznika Stukułki (nieukończone)
Pokój ludziom dobrej woli – zbiór w formie książkowej tekstów Leopolda Tyrmanda drukowanych w latach 1946–1963 w prasie polskiej.

Dziennik

1980: Dziennik 1954 (wersja oryginalna 1999). Angielskie tłumaczenie wersji z 1980 r.: Diary 1954, Northwestern University Press, Chicago, 2014, ​ISBN 978-0-8101-2951-1​ (tłumacze: Anita K. Shelton i A.J. Wrobel)

Listy

Sławomir Mrożek, Leopold Tyrmand, W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965-1982, wstęp i oprac. Dariusz Pachocki, posłowie. T. Nyczek, Kraków 2017.

Wybrana publicystyka

1967: Fryzury Mieczysława Rakowskiego („Kultura”, nr 10)
1967: Porachunki osobiste („Kultura”, nr 3)
1985: The Ugly Beautiful People: Essays on Liberal Culture

Zbiory esejów i publicystyki

1957: U brzegów jazzu
1970: Notebooks of Dilettante, w polskim wydaniu Zapiski dyletanta w tłumaczeniu Małgorzaty Wolanin (1991)
1972: The Rosa Luxemburg Contraceptive Cooperative. A Primer on Communist Civilization, w polskim wydaniu Cywilizacja komunizmu (1972)
1975: Tu w Ameryce, czyli dobre rady dla Polaków

Dramat

1961: Polacy, czyli pakamera („Dialog”, nr 6)

Scenariusz

1963: Niebo – projekt scenariusza („Dialog”, nr 6)

W listopadzie 2016 r. nakładem Wydawnictwa MG do księgarń trafiła Biografia Leopolda Tyrmanda. Moja śmierć będzie taka, jak moje życie autorstwa Marcelego Woźniaka.

Leopold Tyrmand. Lolek, Poldek, Lopek, Loluś, Lo. Autor największego polskiego bestsellera Zły oraz słynnego Dziennika 1954. Piewca Warszawy i guru jazzu. As reportażu „Przekroju” i „New Yorkera”. Szeryf wychowany na ulicy Trębackiej, który wyruszył na Dziki Zachód. Równie niespodziewanie się zjawił, jak i zniknął, zostawiając po sobie dziesiątki anegdot i historii. Ale które z nich są prawdziwe? Dlaczego jest bohaterem swoich książek? Dlaczego Zły? Dlaczego Jazz Jamboree? Skąd kolorowe skarpetki? Czy naprawdę był kelnerem i pływał po morzu jak Martin Eden? Czy Dziennik 1954 jest prawdziwy? O czym myślał, gdy zamykał oczy, a o czym, kiedy się golił? Kim był Leopold Tyrmand? Polakiem, Amerykaninem, obywatelem świata, Żydem? Drogi Czytelniku, oto opowieść o jego życiu oraz o jego śmierci, z którą było inaczej, niż mówiono, a która według przepowiedni miała być taka, jak jego życie. Przed Państwem Leopold Tyrmand – owiana legendą tajemnica* 

JF/sbp.pl

W grafice wykorzystano zdjęcie autorstwa Adriana Grycuka, dostępne w Wikimedia Commons na licencji CC BY-SA 3.0 pl

Źródła [dostęp 26.04.2019 r.]: 

1. Leopold Tyrmand [Wikipedia]
2. Leopold Tyrmand - twórcy [Portal Culture.pl]
3. *opis i okładka : www.wydawnictwomg.pl