135. rocznica urodzin Kornela Makuszyńskiego

8 stycznia 1884 r. urodził się Kornel Makuszyński - polski prozaik, poeta, felietonista, krytyk teatralny i publicysta, członek Polskiej Akademii Literatury.
Przed II wojną światową był jednym z najpoczytniejszych, najbardziej popularnych i najbardziej płodnych literacko polskich pisarzy a także jednym z najbogatszych w Polsce ludzi żyjących wyłącznie z pisania*.

Był pracowity i punktualny. Mariusz Urbanek, autor biografii o Kornelu Makuszyńskim, określił go w jednym z wywiadów* - klasycznym konserwatystą, człowiekiem zawsze elegancko ubranym, ceniącym sobie stabilność i spokój. Makuszyński lubił ludzi, a ta sympatia była całkowicie odwzajemniana. Miał ogromne poczucie humoru, także na swój temat. Makuszyńskiego nie dało się nie lubić.

Dzieciństwo spędził w rodzinnym Stryju na terenie Austro-Węgier (obecnie miasto na Ukrainie), gdzie skończył I klasę gimnazjalną. Potem przeniósł się do Przemyśla a następnie do Lwowa. W wieku 14 lat zaczął pisać wiersze. Dwa lata później jego pierwsze wiersze doczekały się publikacji w lwowskim dzienniku "Słowo Polskie". Od 1904 r. Makuszyński był członkiem redakcji tego dziennika i recenzentem teatralnym.

Karykatura Makuszyńskiego autorstwa Kazimierza Sichulskiego, 1909

Studiował polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie a w latach W 1908-1910 kontynuował studia romanistyczne na Sorbonie w Paryżu. Swoją pierwszą żonę poznał we Lwowie. Ślub Emilii Bażeńskiej z Kornelem Makuszyńskim odbył się w 1911 r. Warszawie, ale młodzi zamieszkali wkrótce w rodzinnych stronach Emilii - w Burbiszkach na Litwie, gdzie zastała ich I woja światowa. Jako wrogiego Rosji obywatela austriackiego aresztowano go i internowano wraz z żoną w głąb Rosji. Dzięki staraniom ze strony rodziny i przyjaciół, Makuszyńskich zwolniono z internowania i pozwolono w 1915 r. zamieszkać w Kijowie, gdzie pisarz został prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich oraz kierownikiem literackim Teatru Polskiego.

Po zakończeniu wojny w 1918 roku, Kornel Makuszyński wrócił do Polski i zamieszkał z żoną w Warszawie, gdzie bardzo dynamicznie zaczęła się rozwijać jego literacka kariera. Małżeństwo przerwała śmierć Emilii, która w 1926 r. zmarła na gruźlicę. Rok później pisarz ożenił się powtórnie ze śpiewaczką Janiną Gluzińską. Mieszkali w Warszawie, ale dużo czasu spędzali także w Zakopanem, gdzie w 1931 r. przyznano Makuszyńskiemu honorowe obywatelstwo.

II wojna światowa zastała Makuszyńskich w Warszawie. Podczas powstania warszawskiego pisarz współpracował z prasą powstańczą, potem przez obóz w Pruszkowie dotarł do Krakowa i w listopadzie 1944 r. zamieszkał na stałe w Zakopanem.

Popularny i ceniony przed wojną, po 1945 r. został objęty zakazem publikacji i poddany szykanom. W dwudziestoleciu międzywojennym był człowiekiem sukcesu, osobą zamożną, zbierającą działa sztuki. Po wojnie musiał żyć bardzo skromnie w niewielkim mieszkaniu. Żona udzielała lekcji muzyki. W 1951 roku część jego dzieł wpisano na indeks książek zakazanych, a część zostawiono w bibliotekach "do zaczytania". Był odsuwany, ponieważ – jak twierdzili ówcześni prominenci – miał, lub mógł mieć zły wpływ na powojenną młodzież. Dopiero po politycznej odwilży w połowie lat pięćdziesiątych, już po śmierci Makuszyńskiego, wznowiono przygody Koziołka Matołka a kilkusettysięczny nakład został wykupiony w ciągu jednego dnia. 

Pisarz zmarł 31 lipca 1953 r. w Zakopanem i został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.

Grób Kornela Makuszyńskiego na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem,
foto: Jadwiga CC-BY-SA-3.0 via Wikimedia Commons

Książki Makuszyńskiego niezmiennie bawią i wzruszają i to nie tylko dzieci i młodzież. Wiele jego utworów doczekało się adaptacji filmowych. Do najbardziej znanych prac zalicza się:

• "Awantura o Basię" (1937)
• "O dwóch takich, co ukradli księżyc" (1928),
• "Panna z mokrą głową" (1932),
• "Szaleństwa panny Ewy" (1940, wydana pośmiertnie w 1957)
• "Szatan z siódmej klasy" (1937)
• "Przyjaciel wesełego diabła" (1930)

czy stworzone wspólnie z Marianem Walentynowiczem przygody Koziołka Matołka (1933-1934). Stanowią one jednak tylko ułamek bogatej twórczości autora. Dziś trudno wyobrazić sobie polskie biblioteki bez zbiorów utworów Kornela Makuszyńskiego.

Kornel Makuszyński jest patronem wielu szkół. Od 1994 przyznawana jest Nagroda Literacka im. Kornela Makuszyńskiego dla polskiego autora za książkę literacką dla dzieci młodszych, opublikowaną w roku poprzedzającym konkurs. Od 2004 roku nagrodę przyznaje Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego w Oświęcimiu. Laureaci otrzymują wykonaną z brązu statuetkę Koziołka Matołka autorstwa Andrzeja Renesa oraz nagrodę pieniężną.

W wilii „Opolanka” w Zakopanem, przy ul. Tetmajera 15, gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów a po drugiej wojnie osiedlili się na stałe mieści się Muzeum Kornela Makuszyńskiego. 

Godziny otwarcia: poniedziałek-piątek 9:00-16:00, więcej informacje na stronie Muzeum

Osoby zainteresowane życiem i twórczością Kornela Makuszyńskiego odsyłam do biografii pisarza autorstwa Mariusza Urbanka pt. "Makuszyński. O jednym takim, któremu ukradziono słońce" , Wydawnictwo Czarne, 2017

Zachętą niech będzie wywiad z autorem książki dostępny na weekend.gazeta.pl i poniższe fragmenty wywiadu:

(...) Makuszyński traktował spektakle bardziej jako przyczynki do felietonów, opowieści o jakimś zjawisku czy człowieku (...) Trochę mi żal, że jego teatralna twórczość jest i pozostanie pewnie najmniej znana.

(...) Makuszyński, z czego właściwie zdałem sobie sprawę, pisząc o nim książkę, był prekursorem literatury dziewczyńskiej nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Jego dziewczyny narodziły się lata przed Pippi Pończoszanką Astrid Lindgren. To on, jako jeden z pierwszych, pokazał, że takie przygody, jakie miał Tomek Sawyer, mogą mieć także dziewczyny.

Źródła:

Wikpedia
*Mike Urbaniak "Kornel Makuszyński był mizoginem i antysemitą? To się wtedy znakomicie sprzedawało'', www.weekend.gazeta.pl  (dostęp 07.01.2019 r.)