Czy Polska nadal jest Sienkiewiczowska? Dylematy tożsamości

Właśnie mija 100 lat od śmierci Henryka Sienkiewicza,niegdyś studenta Uniwersytetu Warszawskiego. Sienkiewicz, jak to ujął Stanisław Witkiewicz, był „pisarzem plemiennym”, tworząc na nowo polskie imaginarium historyczne i tożsamościowe w czasie marnym, epoce po powstaniu styczniowym, kiedy wszystkie nadzieje na Polskę niepodległą wydawały się pogrzebane. Zaledwie dwa lata po śmierci pisarza Polska powstała na nowo. I była to Polska wyrosła nie tylko z jednoczesnego upadku państw zaborczych, nie tylko z czynu niepodległościowego, ale i z sienkiewiczowskiej opowieści, z powszechnej recepcji jego historycznego mitu.

Minęły epoki i ustroje, przeszliśmy kolejną katastrofalną wojnę i największą rewolucję społeczną w naszych dziejach. Stary świat Panów Pasków i Zagłobów minął bezpowrotnie. A jednak sienkiewiczowski model tożsamości nadal odzywa się nadal i zachowuje zdumiewającą żywotność.

Problem w tym, że sienkiewiczowska opowieść nie jest tak jednoznaczna jak powszechnie wydaje.Książki pisane „ku pokrzepieniu serc”są także diagnozą społeczną tych zjawisk i postaw, które przywiodły Rzeczpospolitą do upadku. Sienkiewicz pisał także ku przestrodze i przerażeniu współczesnych, nie tylko dla pocieszenia. I właśnie teraz, kiedy Polacy, po rewolucji społecznej, po ostatnich 27 latach swobodnego kształtowania swojego zbiorowego losu,nie mierzą się z wyzwaniami zagrożonej wolności (a raczej z problemami jej mądrego używania) - warto wrócić do tych niejednoznaczności w jego pisarstwie.

Chcemy w tej dyskusji odpowiedzieć na pytania: na ile tradycyjnie rozumiany sienkiewiczowski świat nadal przystaje do dylematów współczesnej Polski; skąd u potomków chłopów, którymi jesteśmy w przygniatającej większości, taka łatwość przybierania póz i kostiumów zarezerwowanych u Sienkiewicza dla klasy już nie istniejącej; a wreszcie – czy sienkiewiczowska opowieść może się przekształcać w inne odczytania. Może czas spojrzeć na Sienkiewicza na nowo, a w takim razie przewodnikiem po jakich współczesnych wyzwaniach może stać się jego pisarstwo.

• strona wydarzenia