Polecamy

Netykieta w Internecie i w pracy bibliotekarza

Data dodania: 29.04.2014

Netykieta w Internecie i w pracy bibliotekarza

Internet to w XXI wieku najpotężniejsze narzędzie masowej komunikacji. Obejmuje swoim zakresem wszystkie znane kanały przekazu w niespotykanej do tej pory globalnej skali. W obecnych czasach stał się nieodzownym składnikiem naszego życia. Przez Internet można załatwić praktycznie wszystko np. zrobić zakupy, pracować, załatwić sprawę w urzędzie, zdobywać wiedzę i wykształcenie, zawierać znajomości, płacić rachunki, utrzymywać kontakty z przyjaciółmi niezależnie od miejsca, w którym się znajdują i wiele innych. Według jednej z wielu definicji Internet „jest to sieć sieci, łącząca ze sobą miliony komputerów na całym świecie, umożliwiająca korzystanie ze zgromadzonych zasobów informacji, komunikowanie się pomiędzy podłączonymi użytkownikami, korzystanie ze zgromadzonej w tej sieci wiedzy, ściąganie plików, dokonywanie zakupów, głosowanie na listy przebojów itp.” [Pietrzak 2000, dok. elektr.].

Tutaj można wymienić jeszcze wiele pozytywów i ułatwień w życiu jakie daje ta globalna sieć. Nasuwają się jednak pytania czy na pewno Internet nie ma żadnych wad. Odpowiedź jest bardzo prosta ma wady i jest ich wiele. Nieumiejętne korzystanie z tego źródła rozrywki i informacji niesie wiele zagrożeń moralnych.

Od początku powstania Internetu i później wszystkim przyświecał pogląd, że sieć ma być wolna dla wszystkich. Internauci mieli i przestrzegali swoje własne prawa, które później zaczęły stawać się obowiązującymi normami i przepisami [Tadeusiewicz 2001, dok. elektr.].

Nie każdy stosuje się do tych praw i niestety Internet nie oparł się nadużyciom i przestępczości. Zachowania kryminalne ujawniają się również w cyberprzestrzeni. W sieci rozpowszechniana jest pornografia, nienawiść, kłamstwo, oszustwo i inna przestępczość. Najbardziej na tego typu przestępstwa narażone są dzieci i młodzież. Edukacja szkolna nie nadąża za szybkimi zmianami jakie postępują w sieci. Dorośli natomiast nie zawsze są w stanie w pełni kontrolować co ich dzieci robią w sieci. Stosowanie różnego rodzaju filtrów i blokad w komputerach nie rozwiązuje w pełni problemu. Dlatego też rodzice mają obowiązek więcej uczyć się na temat Internetu i starać się sprawować większy nadzór nad swoimi dziećmi. Dorośli powinni pomagać dzieciom w staniu się mądrymi i odpowiedzialnymi użytkownikami Internetu, nie zaś osobami uzależnionymi od niego, które oddalają się od kontaktu z rówieśnikami. Podobne problemy korzystania z Internetu dotykają dorosłych. Przypadkowy kontakt użytkownika z treściami niedozwolonymi lub moralnie nieakceptowanymi może spowodować jego potrzebę częstego odwiedzania określonych stron co prowadzi do uzależnienia i akceptowania stron o treściach niedozwolonych [Luńo 2006, dok. elektr.].

Ostatnio tematem często poruszanym w różnego rodzaju mediach jest problem ściągania plików audio i wideo z sieci. Dotyczy to również innych utworów i dokumentów zamieszczanych w sieci. Wielu użytkowników Internetu uważa, że moralnie i etycznie jest to dozwolone ponieważ jeżeli jest coś w sieci to oznacza, że każdy może z tego korzystać. Według niepisanego prawa wszystko zamieszczone w Internecie jest dostępne za darmo dla wszystkich. Nikt nie bierze pod uwagę faktu, że tego typu treści są chronione prawem autorskim i nie powinny być rozpowszechniane bez zgody właściciela utworu ponieważ zgodnie z prawem jest to przestępstwo. Mówią o tym przepisy Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity - Dz.U. 1994r. 24 poz. 83 z późn. zmianami).

Władze państwowe mają prawo i obowiązek egzekwować obowiązujące normy jak również kontrolować to co dzieje się w sieci. Potrzebne są też nowe regulacje prawne dotyczące przestępstw głównie występujących w Internecie, takich jak kradzież danych osobowych, rozpowszechnianie wirusów, nieposzanowanie praw autorskich do dokumentów elektronicznych. Ustanawianie praw w Internecie nie powinno jednak naruszać wolności korzystających z sieci użytkowników [Foley ; Pastore 2002, dok. elektr.].

Do przestrzegania określonych reguł w sieci pomocne są różnego rodzaju normy etyczne i dobre obyczaje ustanawiane przez samych internautów nazywane netykietami. “Netykieta (ang. netiquette - net + etiquette) jest żartobliwą nazwą zbioru zachowań etycznych umownie obowiązujących w sieci Internet (sieć nie podlega żadnym rzeczywistym prawom i ograniczeniom). Właściwy sposób zachowania się użytkownika w sieci pozwala na "współistnienie" w Internecie osób z wielu obszarów kulturowych czy po prostu o różnych temperamentach i sprzyja rozwojowi sieci. Dlatego warto poznać podstawowe zwyczaje, ukształtowane zresztą przez samych użytkowników Internetu” [Pietrzak 2000, dok. elektr.].

Tego typu normy etyczne są użyteczne pod warunkiem, że są formułowane w poważnych zamiarach i ustanawiane są dla szerokiego grona odbiorców. Zawierają zachęty dla prowadzących odpowiedzialny dialog oraz kary za wykroczenia. Przykładem jest tutaj netykieta Arleny H. Rinaldi z 1992 r. Ma ona zasięg globalny i jest pierwsza netykietą jaka powstała. Jest dostępna na stronie http://courses.cs.vt.edu/~cs3604/lib/Netiquette/Rinaldi/ [Rinaldi 1996, dok. elektr.]. Z polskich odpowiedników można tu wymienić netykietę Rafała Rynkiewicza z 2003 roku uaktualnioną w 2006 roku. Dostępna jest ona na stronie http://www.netykieta.prv.pl [Rynkiewicz 2003, dok. elektr.].

W działalności bibliotecznej i informacyjnej problemy etyczne związane z Internetem zawierają się w takich tematach jak: swobodny dostęp do informacji, wolność słowa, prywatność, ochrona danych osobowych, prawo własności intelektualnej i prawo autorskie, rzetelność usług, poufność i zaufanie, zapewnienie bezpieczeństwa, równość dostępu do informacji i wiedzy, zapewnienie bezpieczeństwa w sieci [Sosińska-Kalata (2003), s. 3-4].

Bibliotekarze i pracownicy informacji powyższe problemy starają się rozwiązywać przez tworzenie kodeksów etycznych, w których opisane są normy do jakich powinien stosować się każdy pracownik biblioteki i ośrodka informacji. Kodeksy etyczne chociaż w większości nie posiadają mocy prawnej są gwarantami i strażnikami swobód bibliotek w zakresie gromadzenia dokumentów i dostępu do informacji. Obecnie tego typu kodeksy obowiązują w 61 krajach świata. Najwięcej jest ich w Europie, bo aż w 29 państwach. Tworzeniem tego rodzaju kodeksów zajmują się różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia bibliotekarskie. W Polsce jest to Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich [Gębołyś red.; Tomaszczyk red. 2008, s. 15-23]. Na stronie http://www.ebib.info/content/view/35/45/ można zapoznać się z polskim kodeksem etyki bibliotekarza i pracownika informacji gdzie w części drugiej można przeczytać takie zdanie “Bibliotekarze i pracownicy informacji wobec zasobów bibliotecznych i informacyjnych […] respektują zasady posługiwania się sprzętem i oprogramowaniem komputerowym, w tym umowy licencyjne, oraz etykietę sieciową” [Sosińska-Kalata; et. al. 2007, dok. elektr.]. Jest tutaj nawiązanie do przestrzegania netykiety czyli ogólnego zbioru zachowań etycznych, do którego powinien stosować się każdy użytkownik Internetu.

Podsumowując Internet jest źródłem informacji i nieodzownym składnikiem naszego życia, ale istnieją w nim zagrożenia, które należy starać się eliminować. Przydatna do tego jest wiedza na jego temat oraz nakazy i dobre obyczaje zawarte w różnego rodzaju netykietach czyli zbiorach zachowań umownie obowiązujących w sieci. Organizacje i stowarzyszenia nie tylko bibliotekarskie również tworzą swoje kodeksy etyczne, w których zawarte są ogólne normy zachowań obowiązujące w danym środowisku. Stosowanie się do tych nakazów można również przenieść do środowiska Internetu. Na końcu należy dodać, że najważniejszą rolę w etycznym zachowaniu w sieci ma pojedynczy człowiek, bo to od niego zależy czy będzie się stosował do ogólnie przyjętych praw i starał się zapobiegać przestępczości w sieci.

Leszek Szafrański

Wykorzystana literatura:

  1. Sosińska-Kalata, Barbara ; et. al. (2005). Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji [dok. elektr.]. http://ebib.oss.wroc.pl/sbp/kodeks_etyki.html [odczyt: 2009.11.03]
  2. Foley, John P. ; Pierfranco, Pastore (2002). Etyka w Internecie [dok. elektr.]. http://www.kns.gower.pl/stolica/etyka.htm [odczyt: 2014.01.30]
  3. Gębołyś, Zdzisław red.; Jacek, Tomaszczyk red. (2008). Kodeksy etyki bibliotekarskiej na świecie: antologia narodowych kodeksów etycznych. Warszawa: Wyd. SBP, 284 s.
  4. Luńo, Angel Rodziguez (2006). Etyczne aspekty korzystania z Internetu [dok. elektr.]. http://www.ostatniaszuflada.pl/o-pracy/etyczne-aspekty-korzystania-z-internetu.html [odczyt: 2014.01.30]
  5. Pietrzak, Kamil (2000). Czym jest Internet [dok. elektr.]. http://republika.pl/kamil_p/coto.html [odczyt: 2014.01.30]
  6. Sosińska-Kalata, Barbara (2003). Etyka w nauce o informacji. Bibliotekarz nr 9, s. 3-10.
  7. Rinaldi Arlena H. (1996). The Net: User Guidelines and Netiquette - Index [Dok. elektr.]. http://courses.cs.vt.edu/~cs3604/lib/Netiquette/Rinaldi/ [odczyt: 2014.01.30]
  8. Rynkiewicz, Rafał (2003). Netykieta [Dok. elektr.]. http://www.netykieta.prv.pl [odczyt: 2014.01.30]
  9. Tadeusiewicz, Ryszard (2001). Internet i prawo [Dok. elektr.]. http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty/0037/cz0-r1.pdf [odczyt: 2014.01.30]
  10. Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst pierwotny: Dz.U. 1994r. 24 poz. 83, tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 80 poz. 904 z późn. zmianami). http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940240083

Projekt SBPProjekt SBP
Projekt SBPProjekt SBP
Projekt SBPProjekt SBP
Serwis SBPSerwis SBP
Projekt SBPProjekt SBP
Partner wspierający SBPPartner wspierający SBP
Partner wspierający SBPPartner wspierający SBP
Partner wspierający SBPPartner wspierający SBP
Partner wspierający SBPPartner wspierający SBP